ဟိုင္းဂိတ္သုႆာန္ ေရးသူ-ျမလူ

လြန္ခဲ့သည့္ဆယ္ႏွစ္ေက်ာ္က ျဖစ္၏။ အဂၤလန္ႏိုင္ငံ လန္ဒန္ၿမိ့ဳကို ေရာက္ေရာက္ခ်င္း မိတ္ေဆြအဂၤလိပ္လင္မယား ပထမဆံုးလိုက္ပို႔သည့္ေနရာကို ယခုထိ အမွတ္ထင္ထင္ရွိေနသည္။ ယင္းကား အျခားမဟုတ္။ လန္ဒန္ၿမိဳ႕က သခ်ဳႋင္းတခု ျဖစ္၏။ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ဧည့္သည္ကို ခရီးေရာက္မဆိုက္ သခ်ဳႋင္းအလည္အပတ္လိုက္ပို႔ေလ့မရွိ။ မိတ္ေဆြအဂၤလိပ္လင္မယားကမူ ေရာက္ေစခ်င္လြန္း၍ထင္၏။ ထိုသခ်ဳႋင္းသို႔ တကူးတကန္႔ကိုလိုက္ပို႔၏။ သူ႔ဓေလ့ကိုေလးစားေပမယ့္ စိတ္ထဲတြင္ အေတာ္ကေလးေတာ့ ကသိကေအာက္ျဖစ္မိ၏။ ျမန္မာတဦးပီပီ သခ်ဳႋင္းကို သြားေရာက္လည္ပတ္ထိုက္သည့္ေနရာဟုလက္ခံရန္ ၀န္ေလးေနသည္။

မၾကာခင္ လန္ဒန္ေျမာက္ပိုင္းရွိ သခ်ဳႋင္းသို႔ေရာက္၏။ စင္စစ္ ထိုသခ်ဳႋင္းမွာ သာမညသခ်ဳႋင္းမဟုတ္။ မတ္၀ါဒ တီထြင္ခဲ့သူ မ်က္ေမွာက္ေခတ္ ကြန္ျမဴနစ္စနစ္ဖခင္ႀကီး ကားလ္မတ္ Karl Marx (၁၈၁၈-၁၈၈၃) ကို ျမႇဳပ္ႏွံထားရာ သမိုင္း၀င္ ဟိုင္းဂိတ္ Highgate သုသာန္ျဖစ္၏။ ကားလ္မတ္ေခါင္းခ်ရာ သုသာန္ျဖစ္၍လည္း ဟိုင္းဂိတ္သုသာန္မွာ ပို၍ထင္ရွား၏။ လာေရာက္လည္ပတ္သူလည္းမ်ား၏။ ကားလ္မတ္အုတ္ဂူကိုၾကည့္ရင္း ေစာေစာက ကသိကေအာက္အေတြးေတြ ဘယ္ေရာက္သြားမွန္းမသိ။ ဂ်ာမဏီႏိုင္ငံဖြား ကားလ္မတ္၏ ဂုဏ္ပုဒ္ေတြကို ကမၻာ့စာနယ္ဇင္းေတြကေဖာ္ျပရာ၌ ဂ်ာမန္ေတြးေခၚရွင္ႀကီး၊ လူမႈပညာရွင္ႀကီး၊ သမိုင္းပညာ ရွင္ႀကီး၊ ႏိုင္ငံေရး ေဘာဂေဗဒပညာရွင္ႀကီး စသျဖင့္ ေဖာ္ျပေလ့ရွိ၏။ စင္စစ္ ကားလ္မတ္သည္ ၁၉ ရာစုတြင္ ေပၚေပါက္ခဲ့သည့္ ၾသဇာႀကီးမားေသာ ဆိုရွယ္လစ္ေတြးေခၚရွင္ႀကီးလည္း ျဖစ္၏။

သို႔ေသာ္ ကားလ္မတ္၏ ဘ၀ဇာတ္သိမ္းပိုင္းမွာ မလွ။ ဥေရာပကနွင္ထုတ္ခံရၿပီးေနာက္ လန္ဒန္တြင္ အေျခခ်ရင္း သူ႔မိသားစုႏွင့္အတူ ကြယ္လြန္ခ်ိန္ထိ႐ုန္းကန္ခဲ့ရသည္။ ထိုအခ်ိန္တြင္ ပရပ္ရွား အာဏာပိုင္ေတြ ကလည္း ကားလ္မတ္ကိုလက္မခံဘို႔ ၿဗိတိသွ်အာဏာပိုင္ေတြကို ဖိအားေပး၏။ သို႔ေသာ္ ၿဗိတိသွ်၀န္ႀကီးခ်ဳပ္ ဂၽြန္ရပ္ဆဲ John Russel က အဆိုပါဖိအားေပးမႈကို လက္မခံ။ ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္ဂၽြန္ရပ္ဆဲမွာ လြတ္လပ္စြာေျပာဆို ခြင့္ကိုယံုၾကည္သူျဖစ္၏။ ထို႔ေၾကာင့္ ကားလ္မတ္၏ လြတ္လပ္စြာေျပာဆိုခြင့္ကို တန္ဘိုးထား၏။ ကားလ္မတ္ကို သူ႔အေတြးအေခၚၾသဇာႀကီးမွန္းသိလ်က္နဲ႔ လန္ဒန္တြင္ေနခြင့္ေပးခဲ့သည္။ အာဂဝန္ႀကီးခ်ဳပ္ ျဖစ္၏။

ကားလ္မတ္ကိုျမႇဳပ္ႏွံသည့္ေနရာမွာ သူ႔အရင္ ၁၅ လ ေစာကြယ္လြန္သည့္ ဇနီးသည္ ဂ်ယ္နီကိုျမႇဳပ္ႏွံသည့္ ေနရာပင္ျဖစ္၏။ ၁၈၈၃ ခု မတ္လ ၁၇ ရက္တြင္ ကားလ္မတ္ကို ဟိုင္းဂိတ္သုသာန္၌ သၿဂႋဳလ္ခဲ့ျခင္း ျဖစ္၏။ အုတ္ဂူထက္မွ ကားလ္မတ္၏ေခါင္းပိုင္းပံုတူ႐ုပ္ထုကိုၾကည့္ရင္း ကားလ္မတ္စ်ာပနတြင္ေျပာခဲ့သည့္ ဖရက္ဒရစ္အိန္ဂ်ယ္၏ မိန္႔ခြန္းတပိုင္းတစကိုၾကားေယာင္မိ၏။ ဖရက္ဒရစ္အိန္ဂ်ယ္မွာ ကားလ္မတ္၏ သူငယ္ခ်င္းလဲျဖစ္ ႏိုင္ငံေရးလုပ္ေဖာ္ကိုင္ဖက္လည္းျဖစ္သည့္အျပင္ မ်က္ေမွာက္ေခတ္ကြန္ျမဴနစ္၀ါဒကို ကားလ္မတ္ႏွင့္အတူ စတင္ေတြ႔ရွိခဲ့သူ ဂ်ာမန္ဆိုရွယ္လစ္တဦးလည္းျဖစ္၏။ သူ႔စ်ာပနမိန္႔ခြန္း၌ မတ္ ၏ ေလ့လာေတြ႔ရွိခ်က္ေတြကို ၿဗိတိသွ်သဘာ၀ေဗဒပညာရွင္ႀကီး ခ်ားလ္စ္ဒါ၀င္၏လုပ္ရပ္ေတြႏွင့္ ႏႈိင္းယွဥ္အမႊန္းတင္ထား၏။ “ဒါ၀င္က ေအာ္ဂဲနစ္သဘာဝနိယာမ ဒါမွမဟုတ္ ဖြံ႔ၿဖိဳးမႈနိယာမတရားကို ရွာေဖြေတြ႔ရွိခဲ့သလို မတ္ကလည္း လူ႔သမိုင္းဖြံ႔ၿဖိဳးမႈတရားကိုေတြ႔ရွိခဲ့သူျဖစ္ပါတယ္၊ မတ္ဟာ သူ႔ေခတ္မွာ အမုန္းအခံရဆံုး အသေရပ်က္ေအာင္အေျပာအခံရဆံုးပုဂၢိဳလ္လညိးျဖစ္ပါတယ္။ အစိုးရေတြက သူ႔ကို ျပည္ႏွင္ဒဏ္ေပးတယ္။ ေခါင္းပံုျဖတ္ဘူဇြာလူတန္းစားက သူ႔ထက္ငါ မတ္အေၾကာင္း မေကာင္းေျပာၾကတယ္။ ဒါေပမယ့္ သူကြယ္လြန္ေတာ့ သန္းခ်ီတဲ့ ေတာ္လွန္ေရးအလုပ္သမားေတြရဲ့ေလးစာမႈျမတ္ႏိုးမႈကို ခံရတယ္။ မတ္ကိုဆန္႔က်င္သူေတြ မ်ားေကာင္းမ်ားေပမယ့္ ပုဂၢိဳလ္ေရးမေက်နပ္တဲ့ရန္သူရယ္လို႔ သူ႔မွာမရွိဘူးဆိုတာ ကၽြန္ေတာ္ရဲရဲေျပာဝံ့ပါတယ္” စသျဖင့္ အိန္ဂ်ယ္က ေျပာခဲ့၏။

လန္ဒန္ၿမိဳ႕က သမိုင္း၀င္ ဟိုင္းဂိတ္သုသာန္တြင္ျမႇဳပ္ႏွံထားသူမ်ားအနက္ ကားလ္မတ္အျပင္ အျခား ထင္ရွားသည့္ပုဂၢိဳလ္ေတြလည္းပါ၏။ စာပို႔တံဆိပ္ေခါင္း စတင္တည္ထြင္ခဲ့သူ ဆာ႐ိုးလန္းေဟး Sir Rowland Hill (၁၇၉၅-၁၈၇၉)၊ စာေရးဆရာမႀကီးေဂ်ာ့အီးလီေယာ့ George Eliot (၁၈၁၉-၁၈၈၀) သိပၸံပညာရွင္ႀကီး မိုက္ကယ္ဖာရာေဒး Michael Faraday (၁၇၉၁-၁၈၆၇) စသည့္ပုဂၢိဳလ္ေတြျဖစ္၏။ တခ်ိန္က စာေတြႏွင့္သာ ရင္းႏွီးခြင့္ရခဲ့သည့္ ထိုသမိုင္း၀င္ပုဂၢိဳလ္အားလံုးကို တေပါင္းတည္း တေနရာတည္းတြင္ေတြ႔လိုက္ရေတာ့ မိမိ ကိုယ္ကို မိမိမယံုႏိုင္။ သုသာန္ကိုလည္ပတ္ရက်ိဳးနပ္ၿပီဟုပင္ ေသြးနထင္ေရာက္မိ၏။ အဂၤလိပ္ သိပၸံပညာရွင္ႀကီး မိုက္ကယ္ဖာရာေဒးဆိုလ်င္ အထက္တန္းေက်ာင္းသားဘ၀ကတည္းက ရင္းႏွီးခဲ့သူျဖစ္၏။ လွ်ပ္စစ္ဓါတ္ထုတ္ေပးသည့္ ဒိုင္နမိုကို စတင္တီထြင္သူ အဂၤလိပ္သိပၸံပညာရွင္ႀကီးအျဖစ္ထင္ရွား၏။ ေဂ်ာ့အီးလီေယာ့ဆိုလ်င္ The Mill on the Floss (၁၈၆၀)၊ Silas Marner (၁၈၆၁)၊ Middle March (၁၈၆၂) စသည့္ ၀တၳဳမ်ားႏွင့္ ေၾကာ္ၾကားခဲ့သည့္ အဂၤလိပ္စာေရးဆရာမႀကီးျဖစ္၏။ အမည္ရင္းမွာ Mary Ann Evans ျဖစ္၏။ Silas Marner ဆိုလ်င္ ေက်ာင္းသံုးအျဖစ္ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ တခိ်န္ကျပ႒ာန္းခဲ့ဘူးသျဖင့္ လူသိမ်ားသည့္ဝတၳဳျဖစ္၏။ ယေန႔ေခတ္ စာပို႔စနစ္အေၾကာင္းေျပာမည္ဆိုလ်င္လည္း ဆာ႐ိုးလန္းေဟးကို ခ်န္ထား၍ မရ။ ဆာ႐ိုးလန္းေဟးမွာ စာပို႔တံဆိပ္ေခါင္း စတင္တီထြင္သူအျဖစ္ထင္ရွား၏။

တြက္ၾကည့္လ်င္ စာေရးဆရာမႀကီး ေဂ်ာ့အီးလီေယာ့က ကားလ္မတ္ထက္ သံုးႏွစ္ေစာကြယ္လြန္၏။ ဆာ႐ိုးလန္းေဟးက ကားလ္မတ္ထက္ ေလးႏွစ္ေစာကြယ္လြန္၏။ မိုက္ကယ္ဖာရာေဒးက ကားလ္မတ္ထက္ ၁၆ ႏွစ္ေစာကြယ္လြန္၏။ ထိုသူတို႔အနက္ ကားလ္မတ္သည္ ျမန္မာတို႔ႏွင့္အရင္းႏွီးဆံုး ျဖစ္မည္ထင္၏။ အထူးသျဖင့္ ကားလ္မတ္၏အေတြးအေခၚအယူအဆကို အနည္းႏွင့္အမ်ားဆိုသလို ဖတ္ဖူးေလ့လာဖူးသူေတြ ျမန္မာႏိုင္ငံ၌မ်ား၏။

ခုေတာ့ အဂၤလိပ္သိပၸံပညာရွင္ႀကီး မိုက္ကယ္ဖာရာေဒးကို သူကြယ္လြန္ၿပီး ၁၂၆ ႏွစ္ရွိမွ ေတြ႔ခြင့္ႀကံဳရ၏။ ဂ်ာမန္ေတြးေခၚပညာရွင္ႀကီး ကားလ္မတ္ကိုလည္း သူကြယ္လြန္ၿပီး ႏွစ္ေပါင္း ၁၁၀ ရွိမွေတြ႔ခြင့္ရ၏။ သို႔ေသာ္ အဆိုပါပညာရွင္ေတြႏွင့္ေတြ႔ရခ်ိန္တြင္ကား စကားေျပာခြင့္မရေတာ့။ သူတို႔ အုတ္ဂူေရွ႕မွာေျခစံုရပ္ရင္း ေရာက္တတ္ရာရာသာ ေတြးခြင့္ရေတာ့၏။ စင္စစ္ သခ်ဳႋင္းသည္ သခ်ဳႋင္းသာ ဖစ္၏။ ဆင္တဝေခ်ာင္းထိပ္က သခ်ဳႋင္းသည္လည္း သခ်ဳႋင္းသာျဖစ္၏။ လန္ဒန္ကဟိုင္းဂိတ္သုသာန္လည္း သခ်ႋဳင္းသာျဖစ္၏။ သို႔ေသာ္ ဆင္တဲ၀ေခ်ာင္းထိပ္ကသခ်ဳႋင္းကို လူေတြလာမလည္ၾက။ ဟိုင္းဂိတ္လိုသခ်ဳႋင္းကိုမွ ဘာေၾကာင့္ လူေတြ လာေရာက္လည္ပတ္ေနရသလဲ ေမးစရာရွိ၏။ ဟိုင္းဂိတ္သုသာန္မွာ ထင္ရွားသည့္ပုဂၢိဳလ္မ်ား မႇဳပ္ႏွံထား၍ ျဖစ္၏။

ဟိုင္းဂိတ္သုသာန္က ထင္ရွားသည့္ပုဂၢိဳလ္မ်ားသည္ အသက္ရွင္စဥ္က လူ႔ေလာကအတြက္ ကမၻာေက်ာ္ေအာင္ စြမ္းစြမ္းတမံေဆာင္ရြက္ႏိုင္ခဲ့သူေတြျဖစ္၏။ အဆိုပါပုဂၢိဳလ္မ်ားတြင္ အသက္ရွင္စဥ္က အားထုတ္ခဲ့သည့္လံု႔လႏွင့္ေစတနာမွာလည္း တဦးတေယာက္အတြက္ ရည္႐ြယ္အားထုတ္ခဲ့သည္ မဟုတ္။ လူ႔ေလာကအတြက္ ျဖည့္ဆည္းေပးဖို႔ႀကိဳးစားခဲ့ၾကသူေတြခ်ည္းသာျဖစ္၏။ အထူးသျဖင့္ ကားလ္မတ္လို ပုဂၢိဳလ္မ်ိဳးဆိုလ်င္ သူ႔ႏိုင္ငံေရးအယူအဆအေတြးအေခၚကို ေထာက္ခံသူရွိသလို ဆန္႔က်င္သူလည္း ရွိ၏။ သို႔ေသာ္ ထိုအခ်က္က အဓိကမဟုတ္။ ထိုပုဂၢိဳလ္မ်ား၏မြန္ျမတ္သည့္ေစတနာႏွင့္လုပ္ရပ္ကို ေႏွာင္းလူေတြ အတုယူႏိုင္ေအာင္ ဂုဏ္ယူနိုင္ေအာင္၊ အၿမဲတမ္းအမွတ္ရေနရေအာင္ ဟိုင္းဂိတ္လိုသုသာန္မ်ဳိးေတြ ေပၚေပါက္လာျခင္းျဖစ္၏။

ဟိုင္းဂိတ္သုသာန္ကို လူသိမ်ားသည့္အေၾကာင္းေတြအနက္ ကားလ္မတ္အုတ္ဂူရွိေနသည့္အခ်က္က အဓိက အခ်က္ျဖစ္သည္ဟု မွတ္တမ္းေတြမွာတရား၀င္ေဖာ္ျပေလ့ရွိ၏။ ထိုအခ်က္ကိုေထာက္လွ်င္ ကားလ္မတ္ကို အဂၤလန္က မည္မွ်တန္ဘိုးထားေၾကာင္းေပၚ လြင္၏။

ေျပာၾကစတမ္းဆိုလွ်င္ ကားလ္မတ္သည္ အဂၤလိပ္လူမ်ဳိးပင္မဟုတ္။ လန္ဒန္မွာေခါင္းခ်ခဲ့သည့္ ဂ်ာမဏီဖြား ဂ်ဴးအႏြယ္ဝင္တဦးသာ ျဖစ္၏။ ထို႔ျပင္ ကားလ္မတ္သည္ ကြန္ျမဴနစ္စနစ္၏ဖခင္ႀကီးလည္း ျဖစ္၏။ ယေန႔တိုင္လည္း မတ္ဝါဒယံုၾကည္သူေတြ မတ္၀ါဒီေတြ ကမၻာမွာအမ်ားအျပားရွိ၏။ ကားလ္မတ္ စကားႏွင့္ဆိုရလွ်င္ ၿဗိတိန္သည္ အရင္းရွင္ႏိုင္ငံျဖစ္၏။ ကြန္ျမဴနစ္၀ါဒကို မေထာက္ခံ။ သို႔ေသာ္ ၿဗိတိသွ် ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္ဂၽြန္ရပ္ဆဲလက္ထက္ကတည္းက ကားလ္မတ္ကို ၿဗိိတိန္ကလက္ခံခဲ့သည္။ ယေန႔ ၿဗိတိသွ် ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္တိုနီဘလဲယား လက္ထက္တိုင္လည္း ကားလ္မတ္အုတ္ဂူကို လန္ဒန္ဟိုင္းဂိတ္သုသာန္မွာ ေလးေလးစားစားထိမ္းသိမ္းထား၏။ ကြန္ျမဴနစ္၀ါဒဖခင္ႀကီး၏ အုတ္ဂူလက္ခံထိမ္းသိမ္းထားသည္ကို မည္သည့္ အဂၤလိပ္လူမ်ဳိးကမွလည္း မၿငိဳျငင္။

ထိုသို႔ စဥ္းစားမိျပန္ေတာ့ ကားလ္မတ္ေခါင္းခ်ရာသုသာန္ကိုလိုက္ပို႔သည့္ မိတ္ေဆြအဂၤလိပ္ လင္မယားအေပၚ ေစာေစာက မေနာမွားခဲ့သည္ကို ေနာင္တရမိ၏။ ေနအေတာ္က်သြားသျဖင့္ သခ်ဳႋင္းဝင္းအတြင္း လူပါးလာသည္၊ မိတ္ေဆြအဂၤလိပ္လင္မယားက ျပန္ခ်င္ပလားဟု မ်က္ရိပ္ျပ၏။ သုသာန္တြင္းေလွ်ာက္ၾကည့္ရင္း ဟိုင္းဂိတ္သုသာန္၌ ကားလ္မတ္တေယာက္ အဂၤလိပ္ေတြၾကား မ်က္ႏွာငယ္ေနမလားဟု မဆီမဆိုင္ေတြးပူမိျပန္၏။ ေတာ္ပါေသးသည္။ အီရတ္ကြန္ျမဴနစ္ေခါင္းေဆာင္ Saad Saadi Adi ႏွင့္ ေတာင္အာဖရိကကြန္ျမဴနစ္ပါတီဥကၠ႒ Yusef Mohamed Dadoo တို႔ကိုလည္း ဟိုင္းဂိတ္သုသာန္မွာပင္ ဂူသြင္းျမႇဳပ္ႏွံထားသည္ကိုေတြ႔ရသျဖင့္ ကားလ္မတ္အတြက္ အေဖာ္ရသည္ဟု ဆိုႏိုင္၏။

ဟိုင္းဂိတ္ကအျပန္တြင္ သုသာန္ကိုေလးစားသည့္ အေနာက္ႏိုင္ငံသားတို႔ဓေလ့ကို ပို၍သေဘာက်မိသလို ရွိ၏။ ထင္ရွားသည့္ပုဂၢိဳလ္မ်ား ျမႇဳပ္ႏွံရာမွမဟုတ္။ မည္သည့္သုသာန္မဆို ပန္းမန္တို႔ျဖင့္ ပသာဒရွိေအာင္ ျပဳျပင္ထိမ္းသိမ္း၏။ မၾကာခဏလည္း သြားေရာက္လည္ပတ္ေလ့ရွိၾက၏။ အထူးသျဖင့္ ဧည့္သည္မ်ားအား သမိုင္းဝင္ပုဂၢိဳလ္ေတြျမႇဳပ္ႏွံရာ ဟိုင္းဂိတ္လိုသုသာန္မ်ဳိးသို႔ တကူးတကန္႔လိုက္ပို႔ရသည္ကို ဂုဏ္ယူ၏။

ျမန္မာတို႔ကမူ သုႆန္ကို သြားေရာက္လည္ပတ္ဖို႔ ေဝးစြ။ မစည္ကားအပ္သည့္အရပ္တြင္ သုႆန္ကိုပါ ထည့္သြင္းေရတြက္ေလ့ရွိ၏။ မသာတေခါက္ေက်ာင္းဆယ္ေခါက္ဆိုသည့္စကားကိုၾကည့္လွ်င္ သုႆန္ကိုသြားဖို႔ မည္မွ်၀န္ေလးေၾကာင္းေပၚလြင္၏။ မသာတေခါက္ပို႔လို႔ရႏိုင္သည့္ တရားဘာဝနာ ကုသိုလ္က ဘုန္းႀကီးေက်ာင္းဆယ္ေခါက္သြားလို႔ရမည့္ တရားဘာဝနာကုသိုလ္ႏွင့္တူညီသည္ဆိုသည့္ အဓိပၸါယ္ျဖစ္၏။ မည္သို႔တူညီေၾကာင္း အေထာက္အထားမေတြ႔ရေပမယ့္ အရပ္ထဲ မၾကာခဏသံုးႏႈန္း၏။ သုႆန္ကို လူေတြသြားခ်င္ေအာင္ တနည္းဆိုရရင္ အသုဘလိုက္ပို႔ခ်င္ေအာင္ တရားဘာဝနာကုသိုလ္ႏွင့္ မက္လံုးေပးတီထြင္ခဲ့သည့္ ဆို႐ိုးစကားျဖစ္ႏိုင္သည္ဟုပင္ အခ်ဳိ႕က ယူဆ၏။

မည္သို႔ဆိုေစ ကားလ္မတ္ကိုအေၾကာင္းျပဳၿပီး လန္ဒန္တြင္ သုႆန္တေခါက္ေရာက္ရၿပီ။ ေက်ာင္းဆယ္ေခါက္ႏွင့္ မညီလည္း ကိစၥမရွိ။

ျမလူ