နယ္ခ်ဲ ့ဆန္႔က်င္ေရး ဒုတိယအဆင့္ ( ၁၈၈၅ -၁၉၄၈ )

နယ္ခ်ဲ ့ဆန္႔က်င္ေရး  ဒုတိယအဆင့္ ( ၁၈၈၅ -၁၉၄၈ )

ဤအဆင့္တြင္ အဆင့္ခြဲကေလးမ်ားရွိသည္။ အဂၤလိပ္နယ္ခ်ဲ႔ကို ဦးတည္တိုက္ခိုက္ရေသာ အဆင့္ခြဲႏွင့္ဂ်ပန္ဖက္ဆစ္ကို ဦးတည္ တိုက္ခိုက္ရေသာ အဆင့္ခြဲဟူ၍ ႏွစ္ပိုင္းခြဲႏိုင္သည္။ သို႔ေသာ္ ခြဲၿပီးမတင္ျပေတာ့ဘဲ လြတ္လပ္ေရးအတြက္ တိုက္ ခိုက္ရေသာ ကာလကို တစုတေပါင္းတည္းပင္ တင္ျပပါမည္။

လြတ္လပ္ေရးတိုက္ပြဲကာလ ေခါင္းေဆာင္မႈအပိုင္း၊ အမ်ိဳးသားေသြးစည္းညီၫြတ္မႈ တည္ေဆာက္ေရးအပိုင္းႏွင့္ ႏိုင္ငံတကာ့အကူအညီရယူမႈ အပိုင္းဟူ၍ အပိုင္းႀကီး (၃)ပိုင္းခြဲၿပီး တင္ျပပါမည္။

“ လြတ္လပ္ေရးတိုက္ပြဲကာလ ေခါင္းေဆာင္မႈသမိုင္း ”

( ၁၈၈၅ မွ ၁၉၂ဝ အထိ ) ၂၅ ႏွစ္ ကာလအတြင္းတြင္ ပေဒသရာဇ္ မင္းမ်ိဳးမင္းႏြယ္တို႔၏ နယ္ခ်ဲ႔ဆန္႔က်င္ေရးလႈပ္ရွားမႈမွာ “ လင္းပင္မင္းသား ပုန္ကန္မႈ” တခုမွတပါး လံုးဝမရွိသေလာက္ ျဖစ္သြားခဲ့သည္။ ေနရာအႏွံ႔အျပားမွ ပုန္ကန္မႈမ်ားမွာ ၿမိဳ႕ဝန္၊ ၿမိဳ႕သူႀကီး၊ သာမန္ရဟန္းပုဂၢိဳလ္ လူပုဂၢိဳလ္တို႔ေခါင္းေဆာင္ေသာ ပုန္ကန္မႈမ်ားျဖစ္သည္။ အားလံုးေလာက္ကလည္း မင္းေလာင္းဘြဲ႔ခံၾကသည္။ တျပည္လံုးမဟုတ္၊ ေဒသႏၱရလႈပ္ရွားမႈ ျဖစ္သည္။ သူတို႔လႈပ္ရွားမႈကို ေခါင္းေဆာင္ေသာအေတြးအေခၚက ပေဒသရာဇ္အေတြးအေခၚျဖစ္သည္။ ၁၉၃ဝ ဆရာစံသူပုန္သည္လည္း ဤအထဲတြင္ပါသည္။ အႏွစ္သာရအရ သတ္မွတ္လွ်င္ကား အားလံုးမွာ လယ္သမားပုန္ကန္မႈမ်ားျဖစ္ၾကသည္။

မည္သို႔ပင္ဆိုေစ မင္းမ်ိဳးမင္းႏြယ္မ်ားစြန္႔ပစ္လိုက္ေသာ ပေဒသရာဇ္အမ်ိဳးသားေရးအလံကို သာမန္ျပည္သူမ်ားက ေကာက္ကိုင္ကာ အဂၤလိပ္နယ္ခ်ဲ႔ဆန္႔က်င္ေရးကို ဆက္လက္လုပ္ေဆာင္ၾကျခင္းျဖစ္၍ ဂုဏ္ျပဳရမည္ျဖစ္သည္။

၁၉၂ဝ ခုႏွစ္အထိဟူ၍ သတ္မွတ္ျခင္းမွာ ပေဒသရာဇ္အမ်ိဳးသားေရးအေတြးအေခၚမ်ား ကြယ္ေပ်ာက္သြားကာ ဓနရွင္အ မ်ိဳးသားေရးဝါဒက ေခါင္းေဆာင္မႈေနရာယူျခင္းကို အဓိကထားသတ္မွတ္ျခင္းျဖစ္သည္။ (အေတြးအေခၚျဖစ္စဥ္မ်ားကို ခုႏွစ္ သကၠရာဇ္ျဖင့္ ယတိျပတ္ ျဖတ္၍မရေပ၊ မွတ္ရသားရလြယ္ေအာင္သာ သတ္မွတ္ျခင္းျဖစ္သည္)

၁၉၃ဝ ခုႏွစ္ေနာက္ပိုင္းတြင္ကား လြတ္လပ္ေရးတိုက္ပြဲ ေခါင္းေဆာင္မႈေနရာကို အမ်ိဳးသားဓနရွင္လူတန္းစား (သို႔မဟုတ္) အမ်ိဳးသားဓနရွင္ လူတန္းစား၏အေတြးအေခၚသို႔ တိမ္းၫႊတ္ေသာ ဓနရွင္ေပါက္စမ်ားက ရရွိလာခဲ့သည္။

ဓနရွင္လူတန္းစားက နယ္ခ်ဲ႔ဆန္႔က်င္ေရးေခါင္းေဆာင္မႈကိုယူလာခ်ိန္မွစ၍ ႏိုင္ငံတကာအေတြ႔အႀကဳံမ်ားကို ဆည္းပူးလာၾကသည္။ ပဌမပိုင္းတြင္ အိႏၵိယအေတြ႔အႀကဳံမ်ား ေနာက္ပိုင္းတြင္ အိုင္ယာလန္အေတြ႔အႀကံဳမ်ားကို ဆည္းပူးၾကသည္။ တျခားအေတြ႔အၾကဳံမ်ားလည္း ဆည္းပူးၾကသည္။

ဓနရွင္လူတန္းစားေခါင္းေဆာင္မႈၿဖင့္ လႈပ္ရွားေသာ အမ်ိဳးသားလြတ္လပ္ေရးလႈပ္ရွားမႈသည္ အဂၤလိပ္ေပးသည့္ရာထူး မယူျခင္း၊ ကြဲၿပဲျခင္းျဖင့္ အဆံုးသတ္ခဲ့သည္။ အစပိုင္းတြင္ စည္း႐ံုးမိေသာ္လည္း ေနာက္တြင္ အစည္းေျပသည္။ ျပည္သူလူထုကို ေတာ္လွန္ေရးအသိမေပးႏိုင္။ သူတို႔ကိူယ္တိုင္မွာပင္ ေတာ္လွန္ေရးသေဘာတရား မရွိေပ ။

၁၉၃၈ (၁၃ဝဝ ရာျပည့္အေရးေတာ္ပံု) ၏ ေနာက္ပိုင္းတြင္ကား ႐ုရွားေအာက္တိုဘာေတာ္လွန္ေရးသည္ စံျပဳစရာ ဆည္းပူးစရာျဖစ္လာ ခဲ့သည္။ အလုပ္သမား၊ လယ္သမား ၊ ေတာ္လွန္ေသာ ပညာတတ္ (ေက်ာင္းသား) တို႔၏ ေတာ္လွန္ေရး ေခါင္းေဆာင္မႈကို ထူေထာင္မိသည္။ နယ္ခ်ဲ႔ဆန္႔က်င္ေရး၊ လြတ္လပ္ေရးအေရးေတာ္ပံု၏ ေခါင္းေဆာင္မႈကို ေတာ္လွန္ေသာလူတန္းစားမ်ားက ရရွိခဲ့သည္။ ေတာ္လွန္ေရးသေဘာတရားလည္း တစံုတရာျပည့္ဝလာခဲ့သည္။

၁၃ဝဝ ရာျပည့္အေရးေတာ္ပံုက ရရွိလိုက္သည့္အေတြ႔အႀကဳံႏွင့္သခၤန္းစာအရ လက္နက္ကိုင္ထားေသာ နယ္ခ်ဲ႔ကို ျပည္သူမ်ားက လက္နက္ျဖင့္သာ တိုက္ဖ်က္ႏိုင္ေၾကာင္းကို အလုပ္သမား၊ လယ္သမား၊ ေက်ာင္းသားမ်ားက သေဘာေပါက္ခဲ့ၿပီ။

၁၃၀၀ ရာျပည့္အေရးေတာ္ပုံမွရရွိေသာ သင္ခန္းစာႏွင့္အေတြ႔အႀကံဳမ်ားမွာ အဓိကအားျဖင့္ ေအာက္ပါအတိုင္းျဖစ္၏။

ေတာ္လွန္ေရးလုပ္မည္ဆိုလွ်င္ ေတာ္လွန္တဲ့သေဘာတရားရွိရမည္။ ေတာ္လွႏ္ေရးသေဘာတရားျဖင့္။ လက္နက္တတ္ဆင္ထားေသာ၊ သံမဏိစည္းကမ္းရွိေသာ ေတာ္လွန္ေရးပါတီတရပ္ရွိရမည္။

စည္းလုံးႏိုင္သမွ်ေသာ အင္အားမ်ားကို အက်ယ္ျပန္႔ဆုံး စည္းရုံးထားသည့္ ေတာ္လွန္ေသာတပ္ေပါင္းစုရွိရမည္။

ေတာ္လွန္ေသာျပည္သူမ်ား၏ လႈပ္ရွားမႈကို ျပတ္ျပတ္သားသားေထာက္ခံကာ ျပည္သူ႔အက်ိဳးစီးပြားကို ႀကံ့ႀကံ့ခိုင္ခိုင္ ကာကြယ္မည့္ လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ေရး တပ္မေတာ္ရွိရမည္၊ နယ္ခ်ဲ႔သမားကို အၾကမ္း ဖက္တုိက္ဖ်က္ပစ္ရမည္။

ဤသင္ခန္းစာႏွင့္ အေတြ႔အႀကံဳမ်ားအရ နယ္ခ်ဲ႔စနစ္ႏွင့္ ပေဒသရာဇ္ေျမရွင္စနစ္ ဆန္႔က်င္ေရးတိုက္ပြဲကို ျပတ္သားစြာ ဆင္ႏႊဲႏိုင္ရမည့္ ဗမာျပည္ကြန္ျမဴနစ္ပါတီကို ဖြဲ႔စည္းခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။

ဖတပလ(ေနာင္တြင္ ဖဆပလ) ဖြဲ႔စည္းျခင္း/မ်ိဳးခ်စ္တပ္မေတာ္ႏွင့္ ရဲေခါင္ေပ်ာက္က်ားတပ္မ်ား ဖြဲ႔စည္းျခင္း တို႕သည္လည္း ၁၃၀၀ ရာျပည့္ အေရးေတာ္ပုံ၏ သင္ခန္းစာႏွင့္ အေတြ႔အႀကဳံမ်ားအရ ဖြဲ႔စည္းျခင္းျဖစ္ သည္။

(၁၉၃၉ - ၄၅) ဒုတိယကမၻာစစ္ကာလတြင္ သေဘာေပါက္ထားသည့္ အယူအဆကို လက္ေတြ႔က်င့္သံုးႏိုင္ခဲ့သည္။ ဤသို႔က်င့္သံုးႏိုင္သျဖင့္လည္း မနည္းလွေသာ အက်ိဳးအျမတ္မ်ား ေအာင္သီးေအာင္ပြင့္မ်ား ရရွိခဲ့သည္။ ရန္/ငါ အေျခ အေနႏွင့္ အခ်ိဳးအစား သည္ ေျပာင္းျပန္လွန္၍ေျပာင္းလဲခဲ့ေလၿပီ ။

ရန္/ငါ အေျခအေနႏွင့္ အခ်ိဳးအစားေျပာင္းလဲသြားျခင္း

မိမိ-

ေတာ္လွန္ေသာ သေဘာတရားလက္နက္တပ္ဆင္ထားသည့္ လက္ဝဲအင္အားစုတရပ္ အေကာင္အထည္ျဖင့္ ေပၚထြက္လာျခင္း။

လက္ဝဲအင္အားစုမ်ား၏ညီၫြတ္ေရးကို အေျခခံထားေသာ အမ်ိဳးသားေသြးစည္းညီၫြတ္ေရးတပ္ေပါင္းစုႀကီး တရပ္ဖြဲ႔ စည္းႏိုင္ျခင္း  အမ်ိဳးသားေတာ္လွန္ေရးတပ္မေတာ္တခု တည္ေထာင္ႏိုင္ျခင္း။

ဖက္ဆစ္ေတာ္လွန္ေရးတြင္ အေတြ႔အႀကဳံမ်ားရရွိလိုက္သည့္ အလုပ္သမား၊ လယ္သမား၊ ေက်ာင္းသားလူငယ္မ်ား အဓိကျဖစ္သည့္ ေတာ္လွန္ေသာ ျပည္သူမ်ားရွိေနျခင္း။

အလုပ္သမားသဂၢ ( အစည္းအ႐ံုး ) ၊ လယ္သမားသမဂၢ ( အစည္းအ႐ံုး ) ၊ ေက်ာင္းသားသမဂၢ လူငယ္အစည္း အ႐ံုး ျပည္သူ႕ရဲေဘာ္အဖြဲ႔ စသည္တို႔တြင္ ဖက္ဆစ္ေတာ္လွန္ေရးသမားေဟာင္းမ်ားက ေခါင္းေဆာင္မႈရၾကျခင္း ….. စသည္ တို႔ျဖစ္သည္။

ရန္သူ -

အဂၤလိပ္နယ္ခ်ဲ႔သမား အားနည္းသြားျခင္း။

စစ္အၿပီးအဂၤလိပ္နယ္ခ်ဲ႔သည္ ဒုတိယတန္းစား နယ္ခ်ဲ႔ႏိုင္ငံျဖစ္သြားသည္။ အေမရိကန္နယ္ခ်ဲ႔အကူအညီမပါလွ်င္ သူခ်ည္းဘာမွ မစြမ္းေဆာင္ႏိုင္ေတာ့ျခင္း။

အိႏၵိယမွ တပ္သားေရေသာက္ျမစ္မရေတာ့ျခင္း၊ (ဤသည္မွာ ဗမာျပည္အတြက္ အေရးႀကီးသည္)

ၿဗိတိသွ်အင္ပါယာစတင္ၿပဳိကြဲလာျခင္း။ နယ္ခ်ဲ႔ကြင္းဆက္မ်ား အားေလ်ာ႔လာျခင္း။

မဟာမိတ္ -

ဆိုဗီၤယက္ယူနီယံေခါင္းေဆာင္ေသာ ဆိုရွယ္လစ္ဂိုဏ္း အားႀကီးလာျခင္း။ ထိုစဥ္က ဆိုဗီယက္ယူနီယံသည္ အမ်ိဳးသားလြတ္လပ္ေရး လႈပ္ရွားမႈမ်ားကိုအားေပးေထာက္ခံသည္။

တရုပ္ျပည္ျပည္တြင္းစစ္တြင္ ေတာ္လွန္ေရးဘက္ (တ႐ုပ္ျပည္ကြန္ျမဴနစ္ပါတီ) က မုခ်အႏိုင္ရၿပီး အေမရိကန္နယ္ခ်ဲ႔အားေပးထားေသာ ေကအမ္တီမ်ား မုခ်႐ႈံးေတာ့မည္မွာ ေသခ်ာေနျခင္း။

အိႏၵိယစစ္သားမ်ားကို အဂၤလိပ္၏ ကိုလိုနီထိန္းသိမ္းေရးစစ္ပြဲတြင္ ပါဝင္ခြင့္မျပဳဟုအိႏၵိယျပည္သူမ်ားက ယတိ ျပတ္ဆံုးျဖတ္ထားျခင္း။ ၿဗိတိသွ်ကြန္ျမဴနစ္ပါတီ၊ အိႏၵိယကြန္ျမဴနစ္ပါတီ၊ တ႐ုပ္ျပည္ကြန္ျမဴနစ္ပါတီ၊ အေရွ႕ေတာင္အာရွ လက္တင္အေမရိက၊ အာဖရိကမွ ကြန္ျမဴနစ္ပါတီမ်ား၏ ေဆာ္ၾသမႈေၾကာင့္ ထိုတိုင္းျပည္အသီးသီးမွ ျပည္သူမ်ားသည္ ဗမာျပည္၏အမ်ိဳးသားလြတ္လပ္ေရးတိုက္ပြဲကို ေထာက္ခံအားေပးစာနာၾကျခင္း။

ျဗိတိသွ်ေလဘာပါတီတြင္းမွ လက္ဝဲဂိုဏ္း၊ အိႏၵိယ ကြန္ဂရက္ပါတီစသည့္ အင္အားစုမ်ား၏ ေထာက္ခံစာနာမႈ ရရွိျခင္း။

ဤသို႔ေသာအေျခအေနတြင္ ဗမာျပည္သည္ လြတ္လပ္ေရးရခဲ့သည္။ မွန္ကန္ေတာ္လွန္ေသာေခါင္းဆာင္မႈႏွင့္ ျပည္သူတို႔၏ အားထုတ္မႈ ရွိျခင္း၊ ျပတ္သားေသာရည္႐ြယ္ခ်က္ႏွင့္သႏၷိဌာန္ရွိျခင္း၊ တမ်ိဳးသားလံုး ေသြးစည္းညီၫြတ္မႈရွိျခင္း၊ ႏိုင္ငံတကာ၏ အကူအညီရျခင္းတို႔ကား အေတြ႔အႀကံဳေကာင္းမ်ားျဖစ္သည္။

ရဲေဘာ္ေမာ္စီတုန္း၏ ေက်ာ္ၾကားေသာ “တရားရွိရင္ ကူသူမ်ားတယ္။ တရားမဲ႔ရင္ ကူသူရွားတယ္” ဆိုေသာစကားမွာ ထာဝရပင္ မွန္ကန္ ေနေပလိမ့္မည္။

အထက္ေဖၚျပပါ ရန္/ငါ အခ်ိဳးအစား ေျပာင္းလဲျခင္းမ်ားကား သူ႔အလိုလိုျဖစ္လာသည္မဟုတ္။ ဒုတိယကမၻာစစ္ႀကီးေၾကာင့္ အလိုလိ ေျပာင္းလဲသြားျခင္းလည္းမဟုတ္ေပ။ ဗမာျပည္ ျပည္သူမ်ား ႏွစ္ေပါင္းတရာ့အစိတ္နီးနီးဆင္ႏႊဲခဲ့ေသာ နယ္ခ်ဲ႔ဆန္႔က်င္ေရးတိုက္ပြဲမ်ား၏ ရလာဒ္ျဖစ္သည္။ အထူးသျဖင့္ ဖက္ဆစ္ေတာ္လွန္ေရးေၾကာင့္ျဖစ္သည္။ ဤေတာ္လွန္ေရးက မွန္ကန္ေသာေခါင္းေဆာင္မႈကို ထူေထာင္ ႏိုင္ခဲ့၏။ တမ်ိဳးသားလံုး ေသြးစည္းညီၫြတ္ေစခဲ့၏။ ဗမာျပည္၏ တရားေသာတိုက္ပြဲကို ကူညီမႈမ်ား (ႏိုင္ငံတကာ႔အကူအညီ) ကိုရရွိေစခဲ့၏။

အဂၤလိပ္နယ္ခ်ဲ႔သမားသည္ အဘက္ဘက္မွတြက္ၿပီး မတတ္သာ၍ ဗမာျပည္ကိုလက္လႊတ္ခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။ လြတ္လပ္ေရးတိုက္ပြဲကို အၾကမ္းဖက္ၿပီးဖိႏွိပ္ပါက အရာရာကို သူတို႔ဆံုး႐ံႈးလိမ္႔မည္။ ေစ႔စပ္ၿပီးလြတ္လပ္ေရးေပးလိုက္ပါက အက်ိဳးစီးပြားတခ်ိဳ႔ကို ထိန္းသိမ္းႏိုင္ ဦးမည္ဟု တြက္ၿပီးလက္လႊတ္ခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။

အဂၤလိပ္ေအာက္မွလြတ္လပ္ေရးကား ရခဲ့ၿပီ။ နယ္ခ်ဲ႔စနစ္၏ အႏၱရာယ္မွလြတ္ေျမာက္ခဲ့ၿပီေလာ။