ကိုလိုနီေခတ္မတိုင္မီ ဗမာနိုင္ငံအေျခအေနနွင့္ ဗမာျပည္အလုပ္သမားလူတန္းစားေပၚေပါက္လာပံု (အပိုင္း၂)

ကိုလိုနီေခတ္မတိုင္မီဗမာနိုင္ငံအေျခအေနနွင့္ ဗမာျပည္အလုပ္သမားလူတန္းစားေပၚေပါက္ လာပံု(အပိုင္း၂)

 ( ၂ )

ကိုလိုနီေခတ္ျမန္မာနိုင္ငံအတြင္း အလုပ္သမား လူတန္းစားျဖစ္ေပၚတိုးပြားလာျခင္းအေၾကာင္း အရင္း (၁၈၂၄-၂၆)ခုနွစ္္မ်ားတြင္ နယ္ခ်ဲ႔ျဗိတိသွ်နိုင္ငံသည္ ပထမဦးဆံုး ပေဒသရာဇ္ဗမာနိုင္ငံကို က်ဴးေက်ာ္စစ္ဆင္ႏႊဲသည္။ ထိုစစ္ပဲြတြင္ ဗမာရွင္ဘုရင္ဘက္မွ အျပင္းအထံခုခံခဲ့ေသာ္လည္း ရံႉးနိ္မ့္ခဲ့ရသည္။ စစ္ရံႉးခဲ့ေသာေၾကာင့္ ဗမာရွင္ဘုရင္ပိုင္နယ္ေျမမ်ားျဖစ္သည့္ ရခိုင္နွင့္တနသၤရီေဒသမ်ားကို အဂၤလိပ္လက္ေအာက္သို႔ေပးလိုက္ရသည္။ ထိုအခိ်န္ကစတင္ၿပီး ပေဒသရာဇ္ျမန္မာနိုင္ငံသည္ ကိုလိုနီတပိုင္း၊ ပေဒသရာဇ္နိုင္ငံအျဖစ္သို႔ ေျပာင္းလဲသြားသည္။

(၁၈၅၁-၅၂ ) ခုနွစ္မ်ားတဖန္ အဂၤလိပ္တို႔၏ဒုတိယအၾကိမ္ရန္စက်ဴးေက်ာ္သျဖင့္ စစ္ပဲြမ်ားထပ္မံျဖစ္ခဲ့သည္။ ဒီတၾကိမ္မွာလည္း ဗမာရွင္ဘုရင္တို႔အေရးနိမ့္ခဲ့ရျပန္သည္။ စစ္ရံႈးခဲ့သူတို႔ထံုးစံအတိုင္း အဂၤလိပ္တို႔၏တဖက္သတ္ေတာင္းဆိုခ်က္ကို လို္က္ေလ်ာခဲ့ရသည္။ ဒီတၾကိမ္ စစ္ရံႈးနိမ့္မႈေၾကာင့္ ဗမာျပည္ေအာက္ပိုင္း ပဲခူးတိုင္းနွင့္ဧရာဝတီတိုင္းတို႔ကို အဂၤလိပ္တို႔ကိုေပးလိုက္ရျပန္သည္။ ပေဒသရာဇ္ဗမာနိုင္ငံ၏ပိုင္နက္သည္ တျဖည္းျဖည္းaသးက်ံဳ႔လာခဲ့ၿပီး၊ နယ္ခ်ဲ႔ကိုလိုနီနယ္ေျမမ်ားတိုးပြားလာခဲ့သည္။

(၁၈၈၅) ခုနွစ္၏ေနာက္ဆံုးလ မကုန္ဆံုးခင္မွာေတာ့ ျဗိတိသွ်နယ္ခ်ဲ႔သည္ ဗမာနိုင္ငံ၏ပေဒသရာဇ္ရွင္ဘုရင္ကို စစ္မတိုက္လိုက္ရပဲအလြယ္တကူဖမ္းဆီးလိုက္ကာ ဗမာတျပည္လံုးကိုက်ဴးေက်ာ္သိမ္းပိုက္လိုက္ေတာ့သည္။ ဤသို႔ျဖင့္ ဗမာနိုင္ငံသည္ ျဗိတိသွ်နယ္ခ်ဲ႔နိုင္ငံ၏ ကိုလိုနီနိုင္ငံအျဖစ္ေလ်ာက်သြားခဲ့ရသည္။ အဂၤလိပ္တို႔၏က်ဴးေက်ာ္စစ္ကို ခုခံစစ္ပဲြဆင္ႏႊဲရာတြင္ ပထမတၾကိမ္သာလွ်င္စစ္ပဲြနွင့္တူခဲ့ၿပီး က်န္စစ္ပဲြမ်ားမွာေတာ့ နယ္ခ်ဲ႔သမားကေအာင္တံခြန္လြင့္ထူၿပီး အလြယ္တကူသိမ္းပိုက္ခဲ့သည္။ ပေဒသရာဇ္ရွင္ဘုရင္ေတြႀကီးစိုးခဲ့သည့္ဗမာနိုင္ငံအေနနွင့္ နိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ စစ္ေရးဘက္အသီးသီးတို႔၌ အလြန္ေခတ္ေနာက္က်လြန္းျခင္း၊ တနိုင္ငံလံုးရိွ အမ်ိဳးသားမ်ားကို ညီညြတ္ေရးမတည္ေဆာက္နိုင္ျခင္း (မိမိတို႔ ပေဒသရာဇ္လူတန္းစားမ်ားအတြင္းေတာင္ ညီညြတ္ေရးမတည္ေဆာက္နိုင္) စသည့္အခ်က္မ်ားေၾကာင့္ နယ္ခ်ဲ႔က်ဴးေက်ာ္မႈကိုျပန္လည္ခုခံေရးတြင္ မေအာင္မျမင္ျဖစ္ခဲ့ရျခင္းျဖစ္သည္။

ဗမာနိုင္ငံသည္ ကိုလိုနီနိုင္ငံဘဝသို႔စတင္က်ေရာက္လိုက္ၿပီဆိုသည္နွင့္ ဗမာနိုင္ငံရိွလူထုလူတန္းစားမ်ား၏အေနအထားသည္ အေျပာင္းအလဲျဖစ္ေပၚလာခဲ့ျပီ။ (၁၉)ရာစုနွစ္ ဥေရာပနိုင္ငံမ်ား၏လူအဖြဲ႔အစည္းသည္ အရင္းရွင္စနစ္စတင္ဖံြ႔ၿဖိဳးေနေသာနိုင္ငံမ်ားျဖစ္သည္။ အရင္းရွင္စနစ္စတင္ဖံြ႔ၿဖိဳးေနေသာနိုင္ငံမ်ားျဖစ္သည့္အေလ်ာက္၊ ထိုနိုင္ငံမ်ားသည္ နယ္ေျမပိုင္ဆိုင္မႈကို အငန္းမရလိုအပ္လာသည္။ ဤသို႔ျဖင့္  ၎တို႔၏ကိုလိုနီနိုင္ငံမ်ားအျဖစ္သြတ္သြင္းရန္ တကမၻာလံုးသို႔ နယ္ေျမလုယက္ေရးက်ဴးေက်ာ္စစ္ကိုဖန္တီးၾကရသည္။ နယ္ခ်ဲ႔နိုင္ငံမ်ား၏ ကိုလိုနီမ်ားအေပၚက်ဴးေက်ာ္သိမ္းပိုက္ျခင္း၏ ရညရြယ္ခ်က္မ်ားမွာ -

(၁) ကုန္ၾကမ္းပစၥည္းမ်ား ေစ်းေပါေပါနွင့္ရယူလိုျခင္း။

(၂) ေစ်းကြက္သစ္ရွာေဖြၿပီး၊ မိမိတို႔၏ကုန္ေခ်ာပစၥည္းမ်ားကို တင္ပို႔ေရာင္းခ်ျခင္းျဖင့္ အျမတ္မ်ားမ်ားရလိုျခင္း။

(၃) စက္မႈလုပ္ငန္းသစ္မ်ားတည္ေထာင္၍ လုပ္အားကိုေစ်းသက္သာစြာရယူလိုျခင္း။ (အလုပ္သမားမ်ားကို ေစ်းေပါေပါနွင့္ငွားရမ္းၿပီး ေသြးစုတ္အျမတ္ထုတ္ေရး)

(၄) အရင္းအနီွးစိုက္ထုတ္ၿပီး ကိုလိုနီနိုင္ငံမ်ားမွအရင္းအျမစ္ (သယံဇာတပစၥည္းမ်ိဳးစံု)ကို ရွာေဖြတူးေဖာ္ၿပီး အရင္းအနီွးတိုးပြားလာေစရန္။

(၅) ကိုလိုနီနယ္နမိတ္ တိုးခဲ်႔ေရးအတြက္ စစ္အေျခခံစခန္းမ်ားတည္ေဆာက္ရန္စသည့္အခ်က္တို႔ျဖစ္သည္။ အထက္ပါအခ်က္မ်ားသည္ ကိုလိုနီနိုင္ငံမ်ားရိွျပည္သူမ်ားအား ကၽြန္ျပဳစိုးမိုးအုပ္ခ်ဳပ္ၿပီး ေသြးစုပ္အျမတ္ထုတ္ယူရန္ျဖစ္သည္။ ကိုလိုနီနိုင္ငံမ်ားကိုက်ဴးေက်ာ္ဝင္ေရာက္ၿပီးသည္နွင့္ တဆက္တည္း  နယ္ခ်ဲ႔နိုင္ငံမ်ားသည္ ၎တို႔၏ ရည္ရြယ္ခ်က္မ်ားကို ခ်က္ျခင္းအေကာင္အထည္ေဖာ္ၾကသည္။ ျဗိတိသွ်ကိုလိုနီနိုင္ငံ တနိုင္ငံျဖစ္သည့္ ဗမာနိုင္ငံမွ  ကုန္ၾကမ္းမ်ားရယူရာတြင္ အဓိကလုပ္ငန္းႀကီးအပိုင္း (၃)ပိုင္းေတြ႔ျမင္ရသည္။

က) လယ္ယာစိုက္ပ်ိဳးေရးလုပ္ငန္းမ်ားတိုးခ်ဲ႔ၿပီး ဆန္စပါးထုတ္လုပ္ျခင္း။

ခ) သစ္ထုတ္လုပ္ေရးလုပ္ငန္း (အေရးႀကီး ပို႔ကုန္ျဖစ္သည္)

ဂ) ေရနံနွင့္သတၳဳတူးေဖာ္ျခင္းလုပ္ငန္းတို႔ျဖစ္သည္။ အရင္းရွင္စနစ္မွာ ကုန္ၾကမ္းေစ်းေပါရံုနဲ႔ မလံုေလာက္။ ထုတ္လုပ္လုပ္မႈကုန္က်စရိတ္ နည္းပါးဖို႔လည္းလိုအပ္ေသးသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ကုန္ေခ်ာမျဖစ္ခင္ ၾကမ္းေခ်ာအဆင့္တခု လိုအပ္သည္။ ထိုအတြက္ ၾကမ္းေခ်ာထုတ္လုပ္ေရးလုပ္ငန္းအတြက္ စက္မႈလုပ္ငန္းမ်ားတည္ေဆာက္ရသည္။ ဥပမာ - ဆန္စက္၊ သစ္ခဲြစက္မ်ား၊ ေရနံခ်က္စက္ရံု၊ သတၳဳႀကိဳခ်က္စက္ရံုတို႔ ျဖစ္သည္။

ေစ်းေပါေပါကုန္စည္မ်ားကို ကုန္းတြင္းပိုင္းမွ ပင္လယ္သို႔ပို႔ရန္ သယ္ယူပို႔ေဆာင္ေရးလုပ္ငန္းက မရိွမျဖစ္လိုအပ္လာသည္။ ထိုအျပင္ ကုန္စည္ကူးသန္းေရာင္းဝယ္ေရးတြင္ လြယ္ကူ၊ ျမန္ဆန္စြာဆက္သြယ္နိုင္ရန္ ဆက္သြယ္ေရးစနစ္ေကာင္းတခု ထားရိွရန္လိုအပ္သည္။ ထို လိုအပ္ခ်က္ကိုျဖည့္ဆည္းနိုင္ရန္ စာတိုက္၊ ေၾကးနန္း၊ ႀကိဳးမဲ့ေၾကးနန္းစသည့္ ဆက္သြယ္ေရးအေဆာက္အအံုတခု လိုအပ္လာသည္။ ထိုအရာမ်ားသည္ အရင္းရွင္စနစ္ျဖစ္ေပၚတိုးပြားလာေရးအတြက္ မရိွမျဖစ္လိုအပ္ခ်က္ျဖစ္သည္။ ထိုလိုအပ္ခ်က္မ်ားကိုျဖည့္စြက္ရန္ လုပ္သားမ်ားေပၚထြက္လာသည္။ ထိုလုပ္သားမ်ားကို ကိုလိုနီ(ကၽြန္ဘဝသက္ေရာက္သည့္)နိုင္ငံမ်ားရွိ လုပ္သားမ်ားမွလုပ္အားခေစ်းခ်ိဳခ်ိဳျဖင့္ ရရိွနိုင္သည္။ ဤသို႔ျဖင့္ ဗမာျပည္လူအဖြဲ႔အစည္းသည္ နယ္ခ်ဲ႔အရင္းရွင္စနစ္၏ယႏၱရားမ်ားအတြင္းမွ  မလဲႊမေရွာင္သာ လူတန္းစားအသစ္တရပ္ကိုေမြးဖြားေပးလိုက္ရသည္။ ဤလူတန္းစားသည္ ေခတ္သစ္စက္မႈလုပ္ငန္းအလုပ္သမားမ်ား ျဖစ္ေပေတာ့သည္။ ကိုလိုနီေခတ္ျမန္မာနိုင္ငံလူအဖြဲ႔အစည္းတြင္ အမ်ိဳးသားဓနရွင္လူတန္းစားထက္ေစာၿပီးေပၚေပါက္လာခဲ့သည့္  အခစားအလုပ္သမား (ပစၥည္းမဲ့လူတန္းစား) လူတန္းစားတရပ္ျဖစ္တည္လာျခင္းဟု ေျပာဆိုရေပလိမ့္မည္။ ထိုအေၾကာင္းအခ်က္သည္ ကိုလိုနီေခတ္ဗမာျပည္လူအဖြဲ႔အစည္း၏ထူးျခားခ်က္တခုျဖစ္ေၾကာင္း သတိျပဳရေပလိမ့္မည္။ အရင္းရွင္နယ္ခ်ဲ႔စနစ္၏ ေမြးရာပါသေႏၶတည္ရိွမႈသည္ အျမတ္မ်ားမ်ားရရိွေရးကို ဦးတည္ေစမည့္လုပ္ငန္းမ်ားကို တဖက္ကတည္ေထာင္လ်က္ရိွသည္။ သို႔ေသာ္ တဖက္က ၎ကို ပုန္ကန္ေတာ္လွန္မည့္လူတန္းစားအသစ္တရပ္ကို အဆက္မျပတ္ေမြးျမဴလွ်က္ရိွေနသည္။ ဗမာနိုင္ငံအတြင္းသို႔ (၁၆)ရာစု၊ (၁၇) ရာစုနွစ္မ်ားကစတင္ၿပီး ဥေရာပနယ္နယ္ခ်ဲ႔နိုင္မ်ား (ေပၚတူဂီ၊ ျပင္သစ္၊ ျဗိတိသွ်)သည္ မုတၲမ၊ ပုသိမ္၊ သံလ်င္တို႔တြင္စက္ရံု၊ အလုပ္ရံုအငယ္စားမ်ား စတင္တည္ေထာင္ခဲ့ဘူးေၾကာင္း သမိုင္းအေထာက္အထားရိွသည္။

(၁၈၅၃-၅၄) ခုနွစ္မ်ားတြင္ ျပည္ပသို႔ သၾကားတင္ပို႔မႈလုပ္ငန္းမ်ားရိွလာခဲ့သည္။ (၁၈၆၁)ခုနွစ္တြင္ ပဲခူးျမို့၌ အိႏၵိယေငြစကၠဴအသံုးျပဳခဲ့သည္။  (၁၈၆၅)ခုနွစ္တြင္ ေမာ္လၿမိဳင္၌ ဘဂၤလားဘဏ္ခဲြတခု ထပ္မံဖြင့္လွစ္ခဲ့သည္။ (၁၈၇၁)ခုနွစ္တြင္ ျဗိတိသွ်တို႔က ရန္ကုန္ေရနံကုမၸဏီ စတင္ တည္ေထာင္။ (၁၈၇၃)ခုနွစ္အထိ ေအာက္ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ ဆန္စက္ေပါင္း (၄၅)စက္တည္ေထာင္ခဲ့။ (၁၈ရ၈)ခုနွစ္တြင္ သစ္စက္(၂၉)လံုး။ က်ိဳက္က္ခမီတြင္ သၾကားစက္မ်ားတည္ေဆာက္ခဲ့သည္။

သယ္ယူပို႔ေဆာင္ေရးအတြက္ (၁၈၇၇)ခုနွစ္တြင္ ရန္ကုန္-ျပည္ မီးရထားလမ္း မိုင္ေပါင္း(၁၆၃)မိုင္ေဖာက္လုပ္ခဲ့သည္။  (၁၈၈၄)ခုနွစ္တြင္ ရန္ကုန္-ေတာင္ငူမီးရထားလမ္း (၁၆၈)မိုင္ ။ (၁၈၆၈)ခုနွစ္တြင္ ျပည္-ေအာင္လံကတၲရာကားလမ္းေဖာက္လုပ္ခဲ့။ ထိုနွစ္တြင္ပင္ ျပည္တြင္း ေရေၾကာင္းသြားလာေရးအတြက္ ဧရာဝတီဖလုတ္တီလာကုမၸဏီတခုကို တည္ေထာင္ခဲ့သည္။ နယ္ခ်ဲ႔ျဗိတိသွ်သည္ ကိုလိုနီနိုင္ငံမ်ားအေပၚ ေျခခ်လိုက္မိသည္နွင့္ ၎တို႔အက်ိဳးစီးပြားအတြက္ စက္ရံုမ်ားတည္ေဆာက္ျခင္း၊ ကူသန္းေရာင္းဝယ္ေရးလုပ္ငန္းမ်ား ဖံြ႔ၿဖိဳးတိုးတက္ေစျခင္း လုပ္ကိုင္ျခင္း၊ သယ္ယူပို႔ေဆာင္ေရးလုပ္ငန္းမ်ားကိုတိုးခ်ဲ႔ျခင္း စသည့္လုပ္ငန္းမ်ား လုပ္ေဆာင္လာေတာ့သည္။ ထိုလုပ္ငန္းမ်ားနွင့္အတူ ကိုလိုနီနိုင္ငံမ်ားတြင္ အလုပ္သမားလူတန္းစားတရပ္ကို တပါတည္းေမြးဖြားလာေပေတာ့သည္။ ျဖစ္ထြန္းတိုးပြားလာသည့္ အလုပ္သမား အင္အားအေျခအေနကို ေအာက္ပါဇယားတြင္ ေလ့လာၾကည့္ရႈနိုင္ပါသည္။ ဒုတိယကမၻာစစ္မတိုင္မီွ (၁၉၃၁ ခုနွစ္)၊ အလုပ္သမား အင္အား အေျခအေန

စဥ္        လုပ္ငန္း  အလုပ္သမားဦးေရ            ရာခိုင္နႈန္း

၁          လယ္ယာနွင့္သစ္ေတာလုပ္ငန္း         ၄၃၂၁၄ဝဝ          ၆၉.၆

၂          ေရနံနွင့္သတၲုတူးေဖာ္ေရး                ၃၉၅ဝဝ              ဝ.၆

၃          စက္မႈလက္မႈလုပ္ငန္း                     ၆၄၄၄ဝဝ            ၁ဝ.၇

၄          သယ္ယူပို႔ေဆာင္ေရးလုပ္ငန္း           ၂၂၂၁ဝဝ            ၃.၅

၅          ကုန္သြယ္ေရး                               ၅၅၇၂ဝဝ            ၉.ဝ

၆          အသက္ေမြးဝမ္းေၾကာင္းမႈပညာသည္ ၁၉၈၉ဝဝ            ၃.၂

၇          ျပည္သူ႔ဝန္ထမ္း                            ၄၉၉ဝဝ              ဝ.၈

၈          အိမ္တြင္းမႈအိမ္ေဖာ္လုပ္ငန္း             ၄၄၇ဝဝ              ဝ.၇

၉          အျခားအလုပ္သမားမ်ား                  ၁၁၈၁ဝဝ            ၁.၉

(၁၉၃၁) ခုနွစ္တြင္ ျဗိတိသွ်စာရင္းဇယားေတြအရေျပာရလွ်င္ ဗမာျပည္လူဦးေရသည္ (၁၄.၆)သန္းရိွသည္။ လယ္ယာလုပ္ငန္းလုပ္ကိုင္သူက (၆၅)ရာခိုင္နႈန္းရိွသည္။ ကိုယ္ပိုင္လယ္တြင္ ကိုယ္တိုင္လုပ္ကိုင္ေဆာင္ရြက္သူမ်ားသည္ နွစ္စဥ္လယ္ယာေျမမ်ားေပါင္နံွျခင္း၊ လက္လြတ္ဆံုးရံႈး ရျခင္းမ်ားကိုလည္းေတြ႔ရသည္။ (၁၉၃ဝ-၃၁)ခုနွစ္တြင္ လယ္ယာေျမဆံုးရံႈးမႈဧကေပါင္း (၆၁၆၇၂ဝ )ဧကရိွခဲ့သည္။ ေအာက္ဗမာျပည္တြင္ လယ္ယာလုပ္သူမ်ား၏ (၃၂.၅၂)ရာခိုင္နႈန္းနွင့္ အထက္ဗမာျပည္တြင္ (၁ဝ.၅၂)ရာခိုင္နႈန္းသည္ လယ္မဲ့ယာမဲ့ဘဝသို႔ဆင္းသက္ခဲ့ရသည္။ (ထိုနွစ္မ်ားသည္ ကမၻာ့စီးပြားေရးကပ္နွင့္ရင္ဆိုင္ေနရခိ်န္လည္းျဖစ္သည္။ စပါးေစ်းမ်ား အလြန္က်ဆင္းေနသည့္ကာလလည္းျဖစ္သည္။  ဆရာစံဦးေဆာင္သည့္လယ္သမားေတာ္လွန္ေရး ေပၚေပါက္ေနခိ်န္လည္းျဖစ္သည္) လယ္သမားမ်ားသည္ လယ္ယာလုပ္ငန္းခြင္တြင္ လယ္ေျမမ်ားစြန္႔လြတ္ခဲ့ရၿပီးေနာက္ အခစားအလုပ္သမားမ်ားအျဖစ္ ေရာက္ရိွသြားၾကသည္။ တခ်ိဳ႔က အခိ်န္ပိုင္းအလုပ္သမားမ်ားအျဖစ္ ကူးေျပာင္းသြားခဲ့ရသည္။ ဤနည္းျဖင့္ အလုပ္သမားတပ္ဖဲြ႔အတြင္း အင္အားတိုးမ်ားလာခဲ့ရျခင္းျဖစ္သည္။ ေအာက္ေဖာ္ျပပါဇယားကိုေလ့လာျခင္းအားျဖင့္ သိျမင္နိုင္ပါသည္။ ဆယ္စုနွစ္အလိုက္ တိုးပြားလာသည့္အလုပ္သမားအင္အား အေရအတြက္ျပဇယား

(၁၉၁၁၊ ၁၉၂၁၊ ၁၉၃၁) ခုနွစ္မ်ားအေျခအေန

စဥ္        လုပ္ငန္း  ၁၉၁၁ ခုနွစ္                     ၁၉၂၁ခုနွစ္          ၁၉၃၁ ခုနွစ္

၁          ေရနံသတၲုတူးေဖာ္ေရးလုပ္ငန္း          ၈ဝဝဝ                ၂၇ဝဝဝ-၃၈ဝဝဝ

၂          သစ္ထုတ္လုပ္ေရး                         ၉၅၄၂၇              ၁ဝ၄၃၆၈-၁၃၇၅၈၆

၃          စက္မႈလက္မႈလုပ္ငန္း                     ၄၂ဝဝဝဝ            ၄၃ဝဝဝဝ-၇ဝဝဝဝဝ

၄          သယ္ယူပို႔ေဆာင္ေရး                      ၁၂ဝဝဝဝ            ၁၇ဝဝဝဝ-၂၄ဝဝဝဝ

၅          လယ္ယာအလုပ္သမား                   ၉၁၂၃၅၆            ၁ဝ၂၇၅၉ဝ-၁၅၁၂၂၉ဝ

(၃)ဗမာျပည္တြင္ နယ္ခ်ဲ႔အရင္းရွင္စနစ္က ပေဒသရာဇ္စနစ္ကို အစားထိုးဝင္ေရာက္လာၿပီးေနာက္ ဗမာျပည္လူ႔အဖြဲ႔အစည္း၏ လူတန္းစားဖြဲ႔တည္မႈသည္လည္း အေျပာင္းအလဲမ်ားစြာရိွခဲ့သည္။ ဗမာျပည္လူ႔အဖြဲ႔အစည္းသည္ လံုးဝ ကိုလိုနီနိုင္ငံအျဖစ္သို႔က်ေရာက္ခဲ့ရသည္။ နိုင္ငံ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာဆံုးရံႈးခဲ့ရသည္။ တိုင္းျပည္၏နိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ လူမႈေရးလြပ္လပ္ခြင့္မ်ားလည္း ဆံုးပါးခဲ့ရသည္။

နယ္ခ်ဲ႔သည္ ယခင္ပေဒသရာဇ္လူတန္းစားကိုဖ်က္သိမ္းျခင္းမျပဳလုပ္ခဲ့ေပ။ နယ္ခ်ဲ႔အစိုးရ၏အုပ္ခ်ဳပ္မႈယနၲရားအတြင္းသို႔ထည့္သြင္းထားၿပီး လူထုကိုဖိနိွပ္ေသြးစုတ္ေရးမ်ားတြင္ ျပန္လည္အသံုးခ်ခဲ့သည္။ လယ္သမားအမ်ားစုႀကီးသည္ နယ္ခ်ဲ႔အက်ိဳးစီးပြားမ်ားအတြက္ မရိွမျဖစ္အလုပ္လုပ္ေပးရသည့္လယ္ကၽြန္မ်ားျဖစ္လာခဲ့သည္။ လူတန္းစားအသစ္အျဖစ္ေပၚထြန္းလာေသာ ေခတ္သစ္စက္မႈအလုပ္သမားလူတန္းစားသည္ လုပ္ခစားကၽြန္မ်ားသာျဖစ္ေနရသည္။ အမ်ိဳးသားလုပ္ငန္းရွင္(ဓနရွင္လူတန္းစား) မ်ား ေပၚထြန္းလာခဲ့ေသာ္လည္း နယ္ခ်ဲ႔လက္ဝါးႀကီးအုပ္အရင္းရွင္မ်ားကိုေက်ာ္လြန္ၿပီး မဖံြ႔ၿဖိဳးနိုင္ခဲ့ပါ။

ကိုလိုနီေခတ္ျမန္မာနိုင္ငံ၏ နိုင္ငံေရးအေျခအေနကိုေလ့လာၾကည့္မည္ဆိုလွ်င္ နယ္ခ်ဲ႔စတင္ဝင္ေရာက္ခိ်န္ကာလကစၿပီး လြတ္လပ္ေရးရသည္အထိ လူတန္းစားေပါင္းစံု၊ လူ႔အလႊာေပါင္းစံုတို႔၏လူတန္းစားတိုက္ပဲြသည္ အဆက္မျပတ္ျဖစ္ေပၚခဲ့သည္။ အုပ္စိုးသူနွင့္အုပ္စိုးခံ၊ က်ဴးေက်ာ္သူနွင့္ က်ဴးေက်ာ္ခံရသူတို႔၏တိုက္ပဲြအျဖစ္ျမင္ေတြခဲ့ရသည္။ ေက်ာင္းသားမ်ား အခြင့္အေရးတိုက္ပဲြမ်ား။ လယ္သမား၏လက္နက္ကိုင္တိုက္ပဲြမ်ား၊ အလုပ္သမားမ်ားအခြင့္အေရးေတာင္းဆိုတိုက္ပဲြမ်ား စသည္တို႔ကို ဗမာျပည္သမိုင္းတြင္ အထင္အရွားေတြ႔ျမင္နိုင္ပါသည္။ ေနာက္ဆံုး လြတ္လပ္ေရးမရမီ(၁ဝ)စုနွစ္မ်ားကစတင္ၿပီး ဗမာျပည္အမ်ိဳးသားလြတ္ေျမာက္ေရးတိုက္ပဲြသည္ ဗမာျပည္၏ေခတ္သစ္သမိုင္းတရပ္ကို ဖန္တီးလိုက္ျခင္းပင္ျဖစ္သည္။

ထိုနွစ္မ်ားတြင္ အလုပ္သမားလူတန္းစားလႈပ္ရွားမႈတိုက္ပဲြသည္ အျမင့္ဆံုးအေျခအေနသို႔ေရာက္ရိွလာခဲ့ၿပီး၊ ဗမာျပည္အလုပ္သမားလူတန္းစား၏ စည္းရံုးမႈအရိွဆံုးပါတီတရပ္ကို ေမြးဖြားေပးနိုင္ခဲ့သည္။ ထိုပါတီကို (၁၉၃၉) ခုနွစ္ ၾသဂတ္စ္(၁၅)ရက္ေန႔တြင္ အစုငယ္ကေလးအျဖစ္ ေျမေအာက္တြင္ဖြဲ႔စည္းခဲ့သည္။ ထိုအလုပ္သမားလူတန္းစား၏တပ္ဦးပါတီ၏နာမည္သည္ ဗမာျပည္ကြန္ျမဴနစ္ပါတီျဖစ္သည္။

အရင္ရွင္နယ္ခ်ဲ႔စနစ္ေအာက္မွေပၚေပါက္လာခဲ့ေသာ ဗမာျပည္အလုပ္သမားလူတန္းစားသည္ နိုင္ငံတကာအလုပ္သမားလူတန္းစား တပ္ဖြဲ႔ႀကီး၏ အစိတ္အပိုင္းတပ္ဖြဲ႔တခုျဖစ္သည္။ တနည္းအားျဖင့္ နိုင္ငံတကာ့ အလုပ္သမားလြတ္ေျမာက္ေရးတိုက္ပဲြမ်ားနွင့္လည္း ဆက္စပ္ေနေပသည္။ ထိုေၾကာင့္ နိုင္ငံတကာအလုပ္သမားမ်ား၏ လြတ္ေျမာက္ေရးတိုက္ပဲြသမိုင္းေၾကာင္းမ်ားကို ေလ့လာသင့္သည္။ အထူးသျဖင့္ ေမေဒးေန႔ျဖစ္ေပၚလာပံု၊ နိုင္ငံတကာအလုပ္သမားအဖြဲ႔ခ်ဳပ္မ်ားအေၾကာင္း။ နိုင္ငံတကာ အလုပ္သမားလႈပ္ရွားမႈ သမိုင္းေၾကာင္းမ်ားနွင့္မ်က္ေမွာက္ နိုင္ငံတကာအလုပ္သမားတို႔၏ အေျခအေနမ်ားကို ေလ့လာသင့္သည္။ ထိုေနာက္ မိမိတိုင္းျပည္ရိွ အလုပ္္သမားမ်ား၏ပကတိအေျခအေန မ်ားျဖင့္ဆက္စပ္သင့္သည္။ ဤနည္းအားျဖင့္ အလုပ္သမားလူတန္းစားလြတ္ေျမာက္ေရးတိုက္ပဲြ ကို ေရွ့သို႔တြန္းတင္နိုင္ေပလိမ့္မည္။ 

ေလ့လာသင့္တဲ့အေၾကာင္းအရာမ်ားထဲမွ - ေမေဒးေန႔အေၾကာင္း..အနည္းငယ္မိတ္ဆက္လိုပါသည္။ ေမေဒးေန႔ကို ကမၻာ့အလုပ္္သမားေန႔ ဟုလည္းေခၚပါသည္။ နိုင္ငံတကာအလုပ္သမားလႈပ္ရွားမႈတိုက္ပဲြသမိုင္း၏ ဂုဏ္ေရာင္ေျပာင္ေသာ မွတ္တိုင္တခုျဖစ္သည္။ အေမရိကန္ အလုပ္သမားမ်ားက စတင္တိုက္ပဲြဝင္ခဲ့ၾကသျဖင့္ “ေမေဒး အစ အေမရိကန္”ဟု ေျပာဆိုၾကသည္။ ေမေဒးေန႔၏သမိုင္းေနာက္ခံမွာ -၁၉ ရာစုေခတ္ဦးကစၿပီး အေမရိကန္နိုင္ငံသည္ စက္မႈလုပ္ငန္းမ်ားဖံြ႔ၿဖိဳးလာခဲ့သည္။ စက္ရံု၊ အလုပ္ရံုပိုင္ရွင္မ်ားသည္ အလုပ္သမားမ်ားကို တေန႔အလုပ္ခိ်န္နာရီ (၁၄)နာရီမွ (၂ဝ)နာရီထိ ရက္ရက္စက္စက္ခိုင္းေစခဲ့သည္။

ထိုရွည္ၾကာေသာအလုပ္ခိ်န္အတြင္း အလုပ္ပင္ပန္းသည့္ဒဏ္ေၾကာင့္ ငယ္ရြယ္သူမ်ားနွင့္အမ်ိဳးသမီးမ်ား သည္ မူးေမာ္ျခင္း၊ ထိခိုုက္ဒဏ္ရာရျခင္း၊ မၾကာခဏေသဆံုးျခင္းအျဖစ္အပ်က္မ်ား ေပၚေပါက္ခဲ့ရသည္။ ထိုအေျခအေနကိုသည္းမခံနိုင္ေသာအလုပ္သမားမ်ားက အလုပ္သမားထုအတြင္း စည္းရံုးလံႈေဆာ္မႈမ်ားျပဳ လုပ္ခဲ့သည္။ စက္ရံု၊ အလုပ္ရံုလိုက္အသင္းအဖဲြမ်ားကို ပံုစံမ်ိဳးစံုျဖင့္ဖြဲ႔စည္းလိုက္သည္။ ဖြဲ႔စည္းရျခင္း၏ အဓိအေၾကာင္းအရင္းမွာ အလုပ္သမားတို႔၏အက်ိဳးခံစားခြင့္မ်ားကို ထိန္းသိမ္းကာကြယ္ရန္ျဖစ္သည္။

ထိုေခတ္က အလုပ္သမားအသင္းအဖြဲ႔မ်ားကို တရားဝင္ထူေထာင္ခြင့္မရ။ အလုပ္ရွင္၊ အစိုးရ၊ ပုလိပ္၊ စံုေထာက္မ်ား၏ျခိမ္းေျခာက္ျခင္း၊ ဖမ္းဆီးအေရးယူခံရျခင္း၊ အလုပ္ထုတ္ခံရျခင္း စသည့္အနၲရာယ္မ်ား ကိုရင္ဆိုင္ရသည္။ အလုပ္သမားအဖြဲ႔အစည္းမ်ားသည္လည္း မၾကာခဏ ဖြဲ႔ စည္းလိုုက္္၊ ဖ်က္လိုက္ရ၊ ျပန္ ဖြဲ႔စည္းရလုပ္ခဲ့ၾကရသည္။ ဤသို႔ေသာအျဖစ္အပ်က္မ်ားကိုႀကံဳေတြ႔ခဲ့ရၿပီးမွ၊ ႀကိဳးပမ္းမႈ၏ရလာဒ္အျဖစ္ အင္အားေတာင့္တင္းေသာအဖြဲ႔အစည္းတခုကို ထူေထာင္နိုင္ခဲ့ၾကသည္။

အလုပ္သမားမ်ား၏စည္းလံုးညီညြတ္ေသာအားကိုအေျခခံကာ -

(၁) အလုပ္လုပ္ခိ်န္ေလ်ာ့ေပါ့ေရး၊

(၂) လုပ္ခတိုးႁမွင့္ေပးေရး

(၃) လုပ္ငန္းခြင္အေျခအေနတိုးတက္ေကာင္းမြန္လာေရး

(၄) လြတ္လပ္သည့္အလုပ္သမားသမဂၢ ထူေထာင္ခြင့္ရရိွေရး စသည့္ေတာင္းဆိုခ်က္မ်ား၏အသံသည္ တျပည္လံုးသို႔က်ယ္ပံ်႔လာေနသည္။

(၁၈၆၁-၆၂) ခုနွစ္မ်ားတြင္ အေမရိကန္ျပည္တြင္းစစ္ဂယက္ေၾကာင့္ အလုပ္သမားသမဂၢမ်ားကြယ္ေပ်ာက္ခဲ့သည္။  သို႔ေသာ္ စက္ပံုသြင္း အလုပ္သမားသမဂၢ၊ စက္ျပင္အလုပ္သမားသမဂၢ၊ ပန္းပဲအလုပ္သမားသမဂၢ (၃)ခုသာ ခိုင္ခိုင္မာမာက်န္ရိွခဲ့။ (၁၈၆၆) ခုနွစ္တြင္ ဗယ္လ္တီမိုး ၿမိ့ဳတြင္ သမဂၢ(၃ဝ)ပါဝင္သည့္ နိုင္ငံလံုးဆိုင္ရာအလုပ္သမားသမဂၢႀကီး (National Labour Union) ကို ေအာင္ျမင္စြာဖြဲ႔နိုင္ခဲ့သည္။  ေခါင္းေဆာင္မွာ စက္ပံုသြင္းအလုပ္သမား ဝီလီယံအိပ္ခ်္ ဆီလ္ဗစ္(Sylvis Williams H.) ျဖစ္သည္။ (၈)နာရီ တိုက္ပဲြေကာ္မတီကို ေနရာအနံွ႔မွာ အေကာင္အထည္ေဖာ္ခဲ့သည္။ အစိုးရလႊတ္ေတာ္က ဥပေဒတရပ္အျဖစ္ျပဌာန္းသည္။ ပုဂၢလိကအရင္းရွင္မ်ားက မလိုက္နာ။ အလုပ္သမားတိုက္ပဲြ ဆက္လက္ျဖစ္ေပၚခဲ့။ အလုပ္သမားေတာင္းဆိုခ်က္ ပစ္ပယ္ခဲ့။ အလုပ္သမားမ်ား၏ဆနၵျပပဲြ၊ သပိတ္တိုက္ပဲြကို အၾကမ္းဖက္နိွပ္ကြပ္ခံရသည္။ ေခါင္းေဆာင္မ်ားကို ဖမ္းဆီးၫွဥ္းပမ္းခံရ။ ေထာင္ဒဏ္၊ ေငြဒဏ္ခ်မွတ္ၿပီး နယ္နွင္ဒဏ္ေပး။ သပိတ္ေမွာက္ အလုပ္သမား အလုပ္မွထုတ္။ စက္ရံု၊အလုပ္ရံုပိတ္ထားျခင္းျဖင့္ အလုပ္သမားမ်ားစြာအလုပ္လက္္မဲ့ျဖစ္ခဲ့ရသည္။ အလုပ္သမားမ်ား ေၾကးစားငွားၿပီး သတ္ျဖတ္ျခင္းခံခဲ့ရသည္။ ေပ်ာ့ညံ့သည့္အလုပ္သမားေခါင္းေဆာင္မ်ားကို ေငြနဲ႔ဝယ္ယူခဲ့သည္..စတဲ့နည္းနာေပါင္းစံုျဖင့္ အလုပ္သမားေသြးစည္းညီညြတ္ေရးကို ဖ်က္ဆီးခဲ့သည္။

၁၈ဝ၆ ခုနွစ္တြင္ ဖီလာဒယ္ဗီးယား ႀကိဳးက်စ္စက္ရံုမွအလုပ္သမားမ်ား၊ (၁၈၂၇)ခုနွစ္တြင္ ထိုျမိ့ဳမွ အေဆာက္အဦးအလုပ္သမားမ်ား၊ (၁၈၃၄) ခုနွစ္တြင္ နယူေယာက္မွေပါင္မုန့္ဖုတ္သမားမ်ားသည္ တရက္အလုပ္ခိ်န္(၁ဝ)နာရီေတာင္းဆိုတိုက္ပဲြဝင္ခဲ့။ ရိုက္နွက္ဖမ္းဆီးခံခဲ့ရသည္။ (၁၈၃၇)ခုနွစ္တြင္ အလုပ္ခိ်န္(၁ဝ)နာရိတိုက္ပဲြသည္ တၿမိ့ဳမွတၿမိ့ဳကူးစက္ခဲ့။ ျပည္နယ္အစိုးရမ်ားက အလုပ္ခိ်န္(၁ဝ)နာရီ သတ္မွတ္ေရးကို မေရရာေသာသာမန္အမိန္႔ေၾကညာခ်က္ျဖင့္ နွစ္သိမ့္မႈေပးခဲ့သည္။ အလုပ္သမားတို႔ ၏ေတာင္းဆိုခ်က္မ်ား အေကာင္အထည္မေပၚခဲ့ပါ။ အခြင့္အေရး မရျဖစ္ခဲ့ရသည္။ (၁၈၅ဝ)ခုနွစ္မ်ားတြင္ အေမရိကန္အလုပ္သမားတို႔၏တိုုက္ပဲြသည္ သိသိသာသာတိုးတက္မႈရလာသည္။ အေၾကာင္းမွာ အဂၤလန္ အလုပ္သမားမ်ားနွင့္ရင္းနီွးမႈရလာခဲ့ၾကၿပီး၊ အျပန္အလွန္အကူအညီေပးနိုင္ေသာေၾကာင့္ျဖစ္သည္။ ထိုနွစ္ထဲတြင္ ေႂကြးေၾကာ္သံအသစ္ ေပၚထြက္လာသည္။ “၈ နာရီအလုပ္လုပ္၊ ၈ နာရီေပ်ာ္၊ ၈ နာရီနား” ဆိုသည့္ ေႂကြးေၾကာ္သံျဖင့္ အလုပ္ခိ်န္(၈)နာရီေတာင္းဆိုခ်က္ကို တင္ထားသည္။ ထို ေႂကြးေၾကာ္သံျဖင့္ တိုက္ပဲြကိုအစပ်ိဳးထားသည္။

(၁၈၇၅)ခုနွစ္ ပင္ဆီဗီနီယားျပည္နယ္၊ သတၳဳတြင္းအလုပ္သမားေခါင္းေဆာင္မ်ား ေသဒဏ္ေပးခံရသည္။  (၁၈၇၇)ခုနွစ္တြင္ မီးရထား၊ သံမဏိစက္ရံုအလုပ္သမားမ်ားကို လက္နက္ကိုင္စစ္တပ္ျဖင့္နိွမ္နင္းခဲ့ျခင္း သက္ေသရိွခဲ့သည္။ အစိုးရနွင့္အရင္းရွင္တို႔ေပါင္းၿပီး အလုပ္သမားကိုနိွပ္ကြပ္ေလ၊ ဖိနိွပ္ေလ အလုပ္သမားေသြးစည္းညီညြတ္ေရးက ပိုမိုခိုင္မာေလျဖစ္ခဲ့သည္။

(၁၈၈၁- ၈၄)ခုနွစ္(၄နွစ္)အတြင္း တိုက္ပဲြေပါင္း(၅ဝဝ)ဆင္ႏဲႊ။ အလုပ္သမား (၁၅ဝဝဝဝ)ပါဝင္။

(၁၈၈၅)ခုနွစ္တြင္ တိုက္ပဲြေပါင္း (၇ဝဝ)ဆင္ႏဲႊ ။ အလုပ္သမား (၂၅ဝဝဝဝ) ပါဝင္။

(၁၈၈၆) ခုနွစ္တြင္ တိုက္ပဲြေပါင္း(၁၅၇၂) ဆင္ႏႊဲ။ အလုပ္သမား (၆ဝဝဝဝဝ) ပါဝင္။အထက္ပါ ကိန္းဂဏန္းကိုၾကည့္လွ်င္ အလုပ္သမားအင္အားကိုခ်ိဳးနိွမ္၍မရဆိုတာသိနိုင္ပါသည္။

အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုက ခီ်ကာဂိုသည္ လက္ဝဲဂိုဏ္းအလုပ္သမားသမဂၢမ်ား၏ဌာနခ်ဳပ္ျဖစ္သည္။

(၁၈၈၄)ခုနွစ္တြြင္ အေမရိကန္အလုပ္သမားအဖဲြ႔ခ်ဳပ္(American Federation of Labor) စတုတၳအၾကိမ္ညီလာခံမွ (၁၈၈၆)ခုနွစ္ ေမ ၁ ရက္ေန႔တြင္ အလုပ္ခိ်န္ (၈)နာရီတိုက္ပဲြဆင္ႏဲႊရန္ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ခဲ့သည္။  (၂ နွစ္)အခိ်န္ယူျပင္ဆင္ခဲ့သည္။

(၁၈၈၆)ခုနွစ္(ေမ ၁ ရက္)ေန႔ ခီ်ကာဂိုကိုဗဟိုထားၿပီး နယူးေယာက္၊ ဗယ္တီမို၊ ဝါရွင္တန္၊ ပင္ဂူရီ၊ စင္တီတီ၊ စိန္႔လူးဝစ္၊ ပစ္ဗိုက္၊ ဒက္ထရိုက္ၿမိ့ဳမ်ားတြင္ အလုပ္ခိ်န္(၈ နာရီ)ဆႏၵျပပဲြမ်ားဆင္ႏဲႊလိုက္ၾကသည္။ ေမ ၃ ရက္ေန႔တြင္ ျငိမ္းခ်မ္းစြာဆႏၵျပေနသည္အလုပ္သမားမ်ားကို အစိုးရက ေသနတ္ျဖင့္ပစ္ခတ္နိွမ္နင္းခဲ့သည္။  အလုပ္သမား(၆)ေယာက္ က်ဆံုး။ ရာေပါင္းမ်ားစြာဒဏ္ရာရခဲ့သည္။

ေမ ၄ ရက္ ေဟးမတ္ကက္ကြင္းျပင္တြင္ ထပ္မံစုရံုးခဲသည္။  ေအးခ်မ္းစြာဆနၵျပမႈကို ထပ္မံၿပီး ေသနတ္နွင့္ပစ္ခတ္ခဲ့သည္။ အလုပ္သမား ၄ ဦးထပ္မံ က်ဆံုး။ အလုပ္သမားေခါင္းေဆာင္ ၄ ဦး ကို ေသဒဏ္အေပးခံရသည္။ အခ်ိဳ႔ ေထာင္ဒဏ္၊ ေငြဒဏ္္၊ အပစ္ေပးခံရ၊ ျပည္နွင္ဒဏ္ခံရသည္။ (၁၈၈၈)ခုနွစ္တြင္ အလုပ္သမားအဖြဲ႔ခ်ဳပ္က စနစ္တက်ျပင္ဆင္ၿပီးဆက္လက္တိုက္ပဲြဝင္ရန္နွင့္ (၁၈၉ဝ)ခုနွစ္မွစတင္ၿပီး ေမလ ၁ ရက္ေန႔ကို အလုပ္သမားမ်ားေန႔အျဖစ္သတ္မွတ္လိုက္ၾကသည္။