နိုင္ငံေရးတက္ႂကြလႈပ္ရွားသူ သတင္းစာဆရာမွသည္ နိုင္ငံေရးသိပၸံပညာရွင္ မင္းဇင္ႏွင့္ေတြ႔ဆံုျခင္း

ကိုမင္းဇင္သည္ The Foreign Policy’s Transition Blog တြင္ပံုမွန္ပါ၀င္ေရး သားေနသူျဖစ္ၿပီး ျမန္မာႏိုင္ငံႏွင့္ပတ္သက္သည့္နိုင္ငံေရးေလ့လာသံုးသပ္ သည့္ေဖာင္ေဒးရွင္းမ်ားအတြက္ သုေတသနစာတမ္းမ်ားစြာေရးသားခဲ့ သည္။ ကိုမင္းဇင္သည္ ၁၉၈၈ ခု ဒီမိုကေရစီအေရးေတာ္ပံုႀကီး တြင္ အထက္တန္းေက်ာင္းသားတစ္ဦးအေနျဖင့္ပါ၀င္လႈပ္ရွားခဲ့ သည္။ ၁၉၈၉ မွစ၍ စစ္အစိုးအရ၏ ဖမ္းဆီးထိန္းသိမ္းမည့္အႏၱရာယ္မွ ရွစ္ႏွစ္ၾကာတိမ္းေရွာင္ပုန္းေအာင္းေနခဲ့ရာမွ ၁၉၉၇ ခုႏွစ္တြင္ ထိုင္း-ျမန္မာ နယ္စပ္သို႔ထြက္ခြာခဲ့သည္။ ထိုကဲ့သို႔တိမ္းေရွာင္ေနစဥ္အတြင္း နိုင္ငံေရးလႈပ္ရွားမႈမ်ားေဆာင္ရြက္ရင္း  

တစ္ဖက္တြင္လည္း စာေပမ်ားေရးသားခဲ့သည္။ ထိုင္း-ျမန္မာနယ္စပ္သို႔ေရာက္ရွိၿပီးေနာက္ပိုင္း တြင္ သူ၏ေလ့လာသံုးသပ္ေရးသားခ်က္မ်ား Foreign policy, The Irrawaddy, 

The Bangkok Post, Far Eastern Economic review, Wall Street Journal နွင့္ အျခားစာေစာင္မ်ားစြာတြင္ပါ၀င္ေရးသားခဲ့သည္။ ယခုအခါ ကယ္လီဖိုးနီးယားရွိ  

ဘာကေလတကၠသိုလ္ (University of California, Berkeley)တြင္ နိုင္ငံေရးသိပၸံဘာသာရပ္ျဖင့္ ပါရဂူဘြဲ႔ရရွိရန္ေလ့လာလ်က္ရွိေၾကာင္းသိရသည္။ ၿပီးခဲ့သည့္ ဇန္န၀ါရီ္လအတြင္းက  

ျမန္မာႏို္င္ငံသို႔ေခတၱျပန္လာေသာ ကိုမင္းဇင္ႏွင့္ေတြ႔ဆံုၿပီး ေမးျမန္းျဖစ္သည္မ်ားကို ေဖာ္ျပလိုက္ပါသည္။ 

ကိုမင္းဇင္ ျမန္မာႏိုင္ငံနဲ႔ေ၀းေနခဲ့တာ၁၆ ႏွစ္ရွိၿပီ။ အခုျပန္ေရာက္လာေတာ့ ခံစားရတဲ့ခံစားမႈနဲ႔  
ထူးျခားမႈေတြရွိသလားဆိုတာ အရင္ဆံုးေျပာျပေစခ်င္ပါတယ္။

ဘယ္လိုပဲျဖစ္ျဖစ္ ျပန္ေရာက္လာတဲ့အခါ၀မ္းသာပါတယ္။ အေရးအႀကီးဆုုံးကေတာ့  
ကၽြန္ေတာ့္မိသားစုနဲ႔ေတြ႔ခြင့္ရတယ္။ ကၽြန္ေတာ္ႏိုင္ငံရပ္ျခားေရာက္ၿပီး ခုုလုုိပညာသင္ခြင့္ရတယ္။ နိုုင္ငံတကာမီဒီယာေတြမွာလည္း ေဆာင္းပါးေတြဘာေတြေရးတယ္။  
ဒါေတြအားလုုံးဟာတကယ္ေတာ့ ဒီမိုကေရစီလႈပ္ရွားမႈႀကီးမွာပါ၀င္ခဲ့လုိ႔ ရရွိတဲ့အသိအမွတ္ျပဳခံရတာေတြလုုိ႔ ကၽြန္ေတာ္ခံယူပါတယ္။  ဒါေၾကာင့္ ဒီလႈပ္ရွားမႈႀကီးမွာ အတူတူပါ၀င္ခဲ့တဲ့သူငယ္ခ်င္းေတြ၊ ေခါင္းေဆာင္ေတြနဲ႔ေတြ႔ပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္ ဘာလုပ္ေပးႏိုင္မလဲေပါ့။  
လုပ္ေပးႏိုင္တာကို လုပ္ေပးခ်င္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ပထမတစ္ခုကကိုယ့္ႏိုင္ငံကိုျပန္ေရာက္လို႔ ေပ်ာ္ပါတယ္။  
ကၽြန္ေတာ့္မိသားစု၊ သူငယ္ခ်င္းေတြနဲ႔ေတြ႔ရလို႔ ေပ်ာ္ပါတယ္။ ေနာက္တခုက ဒီမုိကေရစီေရးတေလွ်ာက္ 
က်ေနာ္တုုိ႔မိသားစုုတကြဲတျပား၊ လူငယ္ဘ၀ေတြဆုုံး႐ံႈးဒုုကၡေတြမ်ိဳးစုုံႀကံဳခဲ့ရၾကရသလုုိ  
ဒီလႈပ္ရွားမႈႀကီးေၾကာင့္ပဲ ပုုိရင့္က်က္လာ၊ ခုလုိႏုိင္ငံတကာအေတြ႔ႀကံဳေတြ၊ အသိအျမင္ေတြတုိးလာတာမို႔ လႈပ္ရွားမႈကုုိဘယ္လုိျပန္ ပံ့ပုုိးႏုုိင္မလဲဆုုိတာ ကၽြန္ေတာ့စဥ္းစားခ်က္မွာ အဓိကအခ်က္အျဖစ္ ပါပါတယ္။ ေနာက္ၿပီးေတာ့ ကၽြန္ေတာ္ ဒီမွာ သုေတသန လာလုပ္ခ်င္ပါတယ္။ အဲဒီလိုလုပ္ႏိုင္ဖို႔အလားအလာေတြကို ေလ့လာပါတယ္။ ၿပီးေတာ့ 
ဒီကအာဏာပိုင္အဖြဲ႔အစည္းကပုဂၢိဳလ္ေတြနဲ႔လည္းေတြ႔ျဖစ္ပါတယ္။ ဘာထူးျခားလဲဆိုေတာ့  
တျခားႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရးေတြခဏထားေပါ့ဗ်ာ။ အဓိကေျပာင္းသြားတာကေတာ့ physical landscape ေပါ့။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ေနခဲ့တဲ့အိမ္၊ ရပ္ကြက္ေတြကမမွတ္မိေလာက္ေအာင္ ေျပာင္းလဲသြားတာ
ေတြ႔ရတယ္။ လူေတြမ်ားလာၿပီး ကန္ထ႐ုိက္တိုက္ျမင့္ေတြၾကားမွာ နည္းနည္းမြန္းက်ပ္သလုုိ ခံစားရတယ္။  
ထုုိင္းႏိုင္ငံကၿမိဳေ့လးတစ္ခုမွာေရာက္ေနတာလား ဒါမွမဟုတ္ မေလးရွားကၿမိဳ့ေလးတစ္ခုမွာ
ေရာက္ေနတာလားလို႔ ခံစားရတယ္။ မိသားစုေတြ၊ သူငယ္ခ်င္းေတြကေတာ့ တကယ့္ကိုေႏြးေႏြးေထြးေထြး
ရွိလွပါတယ္။

အခု ကိုမင္းဇင္ႏိုင္ငံျခားမွာ ပညာသင္ျဖစ္ေတာ့Political Science (P.S) ယူျဖစ္တယ္လို႔ သိရတယ္။ ဘာေၾကာင့္ P.S ယူျဖစ္တာလဲ။ ယူျဖစ္ပံုေလးသိခ်င္ပါတယ္။

ယူျဖစ္တာက ကၽြန္ေတာ္က comfort zone ေပါ့ေလ။ ကၽြန္ေတာ့္အတြက္ သိပ္သက္ေသာင့္ သက္သာျဖစ္လာၿပီဆိုရင္ ကၽြန္ေတာ္ကအဲဒီေနရာမွာ မေနခ်င္ေတာ့ဘူး။ အဲဒီလိုအေနအထားမ်ိဳးျဖစ္
လာၿပီဆိုရင္ ေနာက္ထပ္ကၽြန္ေတာ့္အတြက္ စိန္ေခၚမႈရွိလာႏိုင္တာမ်ိဳး၊ ကုုိယ့္ကုုိယ္ကုုိယ္ ျပန္
အကဲစမ္းႏိုင္တာမ်ိဳး ဘာရွိမလဲဆိုတာကိုစူးစမ္းျဖစ္ပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္ႏိုင္ငံေရးလုပ္ခဲ့တယ္။ Student activist ေပါ့ေလ။ ေနာက္ထိုင္းေရာက္တဲ့အခါ သတင္းစာဆရာလုပ္တယ္။ သတင္းစာဆရာလုပ္ရင္းနဲ႔ ေနာက္ထပ္ ငါ့အတြက္ စိန္ေခၚမႈဘာေတြရွိႏိုင္ေသးသလဲေပါ့။ သတင္းစာဆရာလုပ္တဲ့အခါမွာလည္း  
ပထမပံုႏွိပ္မီဒီယာ (print media) မွာလုပ္တယ္။ ေနာက္အသံလႊင့္မီဒီယာမွာ လုပ္တယ္။ အဲဒီေတာ့ ကၽြန္ေတာ္ ေစာေစာကေျပာခဲ့သလိုပဲ ကၽြန္ေတာ့္အတြက္ comfort zone ျဖစ္လာၿပီဆိုရင္ ေနာက္ထပ္ ငါဘာမ်ားလုပ္ႏိုင္ဦးမလဲဆိုတာ အၿမဲကိုယ့္ဟာကိုယ္ျပန္ေမးျဖစ္ တယ္။ အျခားအေၾကာင္းအခ်က္ေတြရဲ့ တြန္းအားဆြဲအား ဒါေတြလည္း ပါတာေပါ့ေလ။ ဒါေပမယ့္ အဓိကကေတာ့ comfort zone မွာဆက္မေနခ်င္တာက ပုုိအေရးပါတဲ့ေစ့ေဆာ္မႈပါ။ ဘယ္ေနရာမွာမဆုုိ တြယ္ကပ္ေနခ်င္ရင္၊ ေနေနတဲ့လူေတြလည္း ရွိတာပါပဲ။ ျပန္ခ်ဳပ္ေျပာရရင္၏ အဲဒီေတာ့ ပညာေရးလုပ္ခ်င္လာတယ္။ ဒါေၾကာင့္ မီဒီယာလုပ္ငန္းကေန ပညာေရးဘက္ေျပာင္းခဲ့တယ္။  
အခုေတာ့ နိုင္ငံေရးသိပၸံနဲ႔ Ph.Dလုပ္ေနပါတယ္။ အဲဒီအရင္ကေတာ့ အာရွေလ့လာေရးနဲ႔ေပါ့ေလ။ 
Master ယူပါတယ္။ ၿပီးေတာ့မွ နိုင္ငံေရးသိပၸံနဲ့ပါရဂူဘြဲ႔အတြက္ လုပ္ေနပါတယ္။ ဒီၾကားထဲမွာပဲ ဘာကေလတကၠသိုုလ္မွာပဲ သတင္းစာပညာနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး သင္ျပဖို႔ရွိပါတယ္။ ဒီကျပန္ရင္လည္း နိုင္ငံေရးသိပၸံဌာနမွာ ေခတ္သစ္တရုုတ္ႏုုိင္ငံေရးအေၾကာင္း  
စာျပေပးဖို႔ရွိပါတယ္။

ကိုမင္းဇင္ဟာ activist တစ္ေယာက္လည္းျဖစ္ခဲ့တယ္။ နိုင္ငံေရးသိပၸံလည္း ေလ့လာေနတယ္ဆိုေတာ့  
လက္ရွိျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရးအေပၚ အျမင္ဘယ္လိုရွိလဲသိခ်င္ပါတယ္။ ကိုမင္းဇင္ ျမန္မာႏိုင္ငံကိုျပန္ေရာက္ၿပီး 
နိုင္ငံေရးလုပ္ေဖာ္ကိုင္ဘက္ သူငယ္ခ်င္းေတြနဲ႔လည္းေတြ႔တယ္၊ ေနျပည္ေတာ္သြားၿပီးေတာ့လည္း 
ျပည္ေထာင္စုအဆင့္လူႀကီးတခ်ိဳ႕နဲ႔လည္းေတြ႔ခဲ့တယ္ဆိုေတာ့ ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရးကိုသံုးသပ္ေပးပါဆိုရင္  
ဘယ္အခ်က္ကိုမ်ား စေျပာခ်င္ပါသလဲ။

ေျပာစရာေတြကေတာ့အမ်ားႀကီးပါ။ ခ်ဳပ္ေျပာရရင္ေတာ့ ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရးဟာ ေျပာင္းလဲလာတာေတာ့အမွန္ပဲ။ 
ပြင့္လင္းလာတယ္။ အပြင့္တစ္ခု၊ အေရြ႔တစ္ခုေတာ့ ရွိလာတယ္လို႔ဆိုရမွာပါ။ access to power ေပါ့ေလ။ ပုုိပြင့္လာတယ္။ ဟိုတုန္းကေတာ့ နိုင္ငံေရးပါတီေတြတည္ေထာင္ခြင့္မရွိဘူး။  
ရွိတာေတြကိုလည္း မလႈပ္ႏိုင္ေအာင္နွိပ္ကြပ္ထားတယ္ေပါ့ေလ။ နိုင္ငံေရးအက်ဥ္းသားေတြလည္းရွိ၊  
သတင္းမီဒီယာလြတ္လပ္ခြင့္လည္း မရွိဘူး။ အဲဒီလိုအေျခအေနေတြကေန နိုင္ငံေရးပါတီေတြ ထူေထာင္လာႏိုင္တယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲ၀င္ႏိုင္တယ္။ Civil society လုိ႔ေခၚတဲ့ အရပ္ဘက္ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းကိစၥေတြလုပ္လာႏိုင္တယ္။ စာနယ္ဇင္းလြတ္လပ္ခြင့္ေပးလိုက္တယ္။ 
နိုင္ငံေရးအက်ဥ္းသားေတြလႊတ္ေပးတယ္။ ျပည္ပမွာေရာက္ေနတဲ့ ကၽြန္ေတာ္တို႔ကို ျပန္လာခြင့္ေပးတယ္။ 
တိုင္းရင္းသားကိစၥေတြ ေဆာင္ရြက္လာတာေတြရွိတယ္။ ဒါေတြဟာ အေျပာင္းအလဲေတြပါပဲ။ 
ဒါေတြဟာ access to power ပြင့္လာတာလို႔ေျပာလို႔ရပါတယ္။ အာဏာကုုိခ်ဥ္းကပ္ရတာ ပုုိလြယ္လာ သလုုိရွိတယ္။ အာဏာကိုေဖာက္တဲ့လမ္း နဂိုကထက္ပိုက်ယ္လာတယ္။ ဆိုပါေတာ့ ပါတီေထာင္ႏိုင္တယ္၊  ၿပီးေတာ့ ေရြးေကာက္ပြဲ၀င္ႏိုင္တယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲ၀င္ႏိုင္တယ္ဆိုေပမယ့္ ေရြးကာက္ပြဲ၀င္တိုင္း 
အာဏာရတာမဟုတ္ဘူး။ အာဏာကိုဘယ္သူက ကိုင္ထားသလဲ။ ဘယ္သူ႔လက္ထဲမွာရွိသလဲ ဒါ အေရးႀကီးပါတယ္။ exercise of power ကေတာ့ တပ္မေတာ္လက္ထဲမွာပဲ ရွိေနပါတယ္။ တပ္ကသာ အဓိကပါ၀ါကိုကိုင္ထားတုန္းပဲ။  
ဒါေပမယ့္ ဟိုတုန္းကလို ေရွ႔ထြက္ၿပီး တုုိက္ရုုိက္ကိုင္တဲ့ aggressive။ aggressive သေဘာမ်ိဳးေတာ့ မဟုတ္ေတာ့ဘူး။ passive veto ေပါ့ေလ။ ေနာက္ကေနၿပီး ညင္သာစြာ ထိန္းထားတဲ့နည္းေပါ့ေလ။ အဲဒီေတာ့ေျပာရရင္ access to power ကေတာ့ ပိုက်ယ္လာတယ္။ ဒါေပမယ့္ exercise of power ကေတာ့ တပ္လက္ထဲမွာပဲလို႔ဆိုရပါမယ္။

အသြင္ကူးေျပာင္းေရး transition literature စာေပမွာ ဆိုတဲ့စကားနဲ႔ေျပာရရင္ တိုင္းျပည္ဟာ liberalization လို႔ေခၚတဲ့ ေျဖေလ်ာ့ပြင့္လင္းမႈရွိလာတယ္။  
ဒါေပမယ့္ democratization လို႔ေခၚတဲ့ ဒီမိုကေရစီအသြင္ကူူးေျပာင္းေရး  
ဟုတ္မဟုတ္ဆိုတာေတာ့ ေမးခြန္းထုတ္စရာ၊ ေစာေၾကာစရာျဖစ္ပါတယ္။

Access to power ကေတာ့ပိုက်ယ္လာတယ္၊ ဒါေပမယ့္ exercise of power ကေတာ့ တပ္လက္ထဲမွာပဲ လို႔ ကိုမင္းဇင္ေျပာခဲ့တယ္။ အေျပာင္းအလဲတခ်ိဳ႕ကို လုပ္ေပးေနတယ္။ ဒါေပမယ့္ တကယ့္ပါ၀ါက တပ္လက္ထဲမွာဆိုေတာ့ အခုသြားေနတဲ့ျဖစ္စဥ္ဟာ တကယ္ပဲအေျပာင္းအလဲတစ္ခုဆီ သြားေနတာလား၊ ဒါမွမဟုတ္ ပါ၀ါကိုတပ္ကကိုင္ထားၿပီး သူတို႔သြားေစခ်င္တဲ့လမ္းေၾကာင္း၊  
သူတို႔ျဖစ္ေစခ်င္တဲ့အတိုင္း အေျပာင္းအလဲကိုေဆာင္ရြက္ေနတာလား။ control လုပ္ၿပီးေပါ့။ ေနာက္တစ္ခုက ဘာေၾကာင့္တပ္က ေနာက္ကေန ပါ၀ါကိုကိုင္ထားခ်င္ရတာလဲဆိုတာ သံုးသပ္ေပးပါဦး။

ခ်ဳပ္ၿပီးေျပာရရင္ ဒီအေျပာင္းအလဲဟာ အုပ္စိုးသူက သူ႔စိတ္တိုင္းက်စီမံခန္႔ခြဲၿပီးေျပာင္းလဲတဲ့ အေျပာင္းအလဲလို႔ဆိုရမွာပါ။ regime-led transition ေပါ့။ အုုပ္စုုိးသူကဦးေဆာင္ျပဳလုပ္တဲ့ အေျပာင္းအလဲပဲ။ နိုင္ငံေရးေဘာဂေဗဒအရေျပာရရင္ supply side ကေနၿပီးေမာင္းႏွင္ တာ။ ေရာင္းလုုိအားက ”လမ္းေၾကာင္းေပး” ဆြဲေခၚသြားတဲ့အေျပာင္းအလဲပါ။ demand side ကေနၿပီး 
ေမာင္းႏွင္တာမဟုတ္ဘူး။ ဒါေၾကာင့္ supply side driven transition လုိ႔ ကၽြန္ေတာ္ေျပာတာ။ ဒါေၾကာင့္ 
ဒီအေျပာင္းအလဲဟာ အုပ္စိုးသူ (အာဏာရွိသူ)ေတြက အခြင့္အေရးပိုသာတယ္။ အေပၚစီးမွာရွိတယ္။  
ဒါေပမယ့္ တစ္ခုရွိတာက အေျပာင္းအလဲဆိုတာက အုပ္စိုးသူေတြေမွ်ာ္မွန္းတဲ့အတိုင္း လည္း ျဖစ္ခ်င္မွေတာ့ျဖစ္တတ္တာပါ။ သူတို႔စီမံထားတဲ့ ဒီဇုုိင္းအတုုိင္းေပါ့ဗ်ာ။  
တခါတေလမျဖစ္တတ္ဘူး။ တစ္ေၾကာင္းဆြဲမ်ဥ္း linear ေပါ့။ အဲဒီလို မသြားတာမ်ိဳးလည္း ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ 
မေမွ်ာ္မွန္းထားတာေတြေပါ့။ ဥပမာေျပာရရင္ ရခိုင္ျပႆနာေပါ့။ ကခ်င္ျပႆနာေပါ့၊ အခု ေနာက္ဆံုး  
လက္ပံေတာင္းေတာင္လို ျပႆနာမ်ိဳးေတြေပါ့။ ေနာက္ၿပီး ၾကားျဖတ္ေရြးေကာက္ပြဲမွာ 
ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ေခါင္းေဆာင္တဲ့NLD က အျပတ္အသတ္ႏိုင္တာမ်ိဳးေတြေပါ့။ အဲဒီေတာ့ေျပာရရင္ ဒီအေျပာင္းအလဲမွာ အုုပ္စုုိးသူဘက္ကလိုခ်င္တာက authoritarian corporatism ဟုိတုန္းကေတာ့ အတုုိက္အခံေတြက သံုးပြင့္ဆိုင္ကိုေျပာၾကတာေပါ့။  
တပ္ရယ္၊ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ရယ္၊ တိုင္းရင္းသားရယ္ေပါ့။ ေဆြးေႏြးအေျဖရွာ ၿပီးေတာ့မွေရွ႔ဆက္ သြားၾကမယ္လို႔စဥ္းစားၾကတာ။ အခုေတာ့ proxy ေပါ့ေလ။ တပ္ကေမြးထုတ္ေပးလိုက္တဲ့
ေခါင္းေဆာင္ေတြေပါ့ေလ။ ဦးသိန္းစိန္တို႔လို၊ ဦးေရႊမန္း၊ ဦးခင္ေအာင္ျမင့္တို႔နဲ႔ ႀက့ံခိုင္ေရးပါတီက
ေခါင္းေဆာင္ေတြေပါ့ေလ။ သူတို႔ေတြနဲ႔အတူ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္နဲ႔အတိုက္အခံေတြကို  
သူတို႔ရဲ့ game ထဲ၊ ကစားကြင္းထဲကို ဆြဲသြင္းၿပီးကစားေစတဲ့ကစားပြဲပါ။  
အဲဒီေတာ့ တပ္သြားခ်င္တာက authoritarian corporatism ဒါေပမယ့္ တကယ္ျဖစ္လာတာက competitive authoritarianism ၿပိဳင္ဆိုင္မႈရွိလာတယ္။ 
ခုနကစကား ျပန္ေကာက္ရရင္ access to power ကေတာ့ပြင့္လာတယ္။ ဒါေပမယ့္ ဘယ္သူက ပါ၀ါရွိသလဲဆိုရင္ သူတို႔မွာပါ၀ါရွိတယ္။ အဆုုံးသတ္အဆုုံးအျဖတ္ေပးမွာ၊  
ဘယ္သူက driver လဲဆိုရင္ သူတို႔က driver ပဲ ျဖစ္တယ္။ ပံုသဏၭာန္အားျဖင့္ကေတာ့  
အမ်ားႀကီးေျပာင္းသြားတယ္။ မေကာင္းဘူးလားဆုုိေတာ့၊ ေျဖေလ်ာ့လာတာ၊ ပြင့္လာတာ သိပ္ကုုိေကာင္းပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ စိန္ေခၚမႈေတြကေတာ့အမ်ားႀကီးပါပဲ။

စိန္ေခၚမႈေတြလို႔ေျပာေတာ့ အဲဒီအထဲမွာနိုင္ငံေရးပါတီေတြအတြက္ေရာ ဘယ္လိုစိန္ေခၚမႈေတြရွိႏိုင္သလဲ။

အတိုက္အခံေတြအတြက္ အဓိကစိန္ေခၚခ်က္က နွစ္ခုရွိတယ္လို႔ထင္တယ္။ တစ္ခုက အသြင္ကူးေျပာင္းေရးလုပ္တဲ့ေနရာမွာ အေျခခံက်တဲ့နားလည္မႈေပါ့။  
အတိုက္အခံေတြရဲ့ေခါင္းေဆာင္က ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ေပါ့ေနာ္။ အဲဒီေတာ့ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္နဲ႔ တပ္မေတာ္ေခါင္းေဆာင္ေတြၾကားမွာ အေျခခံက်တဲ့နားလည္မႈ fundamental understanding ရွိၿပီလား။ Transition အသြင္ကူးေျပာင္းတဲ့ျဖစ္စဥ္ေတြမွာ ေခ်ာေမြ႔ဖုုိ႔ဆုုိရင္  
အေျခခံက်တဲ့နားလည္မႈလိုအပ္ပါတယ္။ ေတာင္အာဖရိကမွာပဲၾကည့္ၾကည့္၊ ပိုလန္ကိုပဲ ၾကည့္ၾကည့္ pact လို႔ေခၚတဲ့ သေဘာတူညီခ်က္ေတြလိုအပ္ပါတယ္။ ေနာက္ငါးႏွစ္၊  
ဆယ္ႏွစ္၊ ဆယ့္ငါးႏွစ္မွာ တပ္မေတာ္ကဘယ္လိုရွိမလဲ စသည္ျဖင့္ေပါ့ေလ။  
အဆင့္ဆင့္ဆုတ္ခြာသြားဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။ အဲဒီလိုမ်ိဳး တပ္မေတာ္နဲ႔ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ၾကားမွာ pact ရွိ၊ မရွိ မသိဘူး။ မရွင္းလင္းဘူး။ ဒါနဲ႔ပတ္သက္လို႔ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ဘက္က ရွင္းလင္းတာမ်ိဳးလည္းမေတြ႔ရေတာ့ ေသခ်ာမသိရဘူး။ ဒါေပမယ့္ နားလည္သေလာက္၊ လက္လွမ္းမီသေလာက္ေျပာရရင္ေတာ့ တပ္မေတာ္နဲ႔ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ၾကား  
အဲဒီလိုနားလည္မႈမ်ိဳး မရွိေလာက္ဘူးလို႔ယူဆရတယ္။ မီးစင္ၾကည့္ ကေနၾကတဲ့သေဘာမ်ိဳး ရွိပါတယ္။ ေျပာရရင္ လႊတ္ေတာ္တက္ခါနီး က်မ္းသစၥာက်ိန္ဆိုတဲ့ကိစၥမ်ိဳးေပါ့ေလ။  
အခုေနာက္ပိုင္း ရခိုင္ကိစၥ၊ ကခ်င္ကိစၥ၊ လက္ပံေတာင္းေတာင္ ကိစၥေတြ႔ႀကံဳရတဲ့အခါ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္အေနနဲ႔ ad hoc ျဖစ္တာမ်ိဳးေတြ ေတြ႔လာရ တယ္။ ေရွ႔ေနာက္မညီတာ policy incoherence ေတြ ေတြ႔လာရတယ္။ မူ၀ါဒနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ အားနည္းခ်က္ေတြ ေတြ႔လာရပါတယ္။  
ခုုထိ pact မရွိေသးလုိ႔ ေရွ႔ဆက္ၿပီးေတာ့ ရွိေအာင္ႀကိဳးစားေနလားဆုုိေတာ့  
အဲ့ဒီလကၡဏာမ်ဳိးလည္း ခုထိမေတြ႔ရဘူး။ ၂၀၁၅ ေရြးေကာက္ပြဲမွာမဲအျပတ္ႏုုိင္ရင္ ငါတုုိ႔အာဏာရၿပီ။  
ဖြဲ႔စည္းပုုံျပင္မယ္စတဲ့ formal politics သဏၭာန္ႏုုိင္ငံေရးေနာက္သိပ္လိုက္ရင္ ေရလုုိက္မွား သလုုိျဖစ္ႏုုိင္ပါတယ္။ အသြင္ကူးေျပာင္းတဲ့ႏုုိင္ငံေတြမွာ၊ ပဋိပကၡလြန္ post-conflict လူ႔အဖြဲ႔စည္းေတြမွာ 
နိုင္သူအကုုန္ယူေၾကး winner takes all ဆုုိတဲ့အကြက္မ်ဳိးနဲ႔ကစားရင္ ေအာင္ျမင္ဖုုိ႔ခဲယဥ္းပါ တယ္။ ျမန္မာျပည္က ၁၉၉၀ ေရြးေကာက္ပြဲ၊ အလားတူပဲ အနီးစပ္ဆုုံး ၁၉၉၃ ကေမၻာဒီးယား
ေရြးေကာက္ပြဲကေန ၁၉၉၇ အာဏာသိမ္းပြဲေတြကုုိၾကည့္ရင္ နိုင္သူအကုုန္ယူဆုုိတာထက္ အာဏာခြဲေ၀ဖုုိ႔၊ အာဏာရွင္ေတြအေနနဲ႔အာဏာကစနစ္တက်ဆုတ္ခြာဖုုိ႔ အေျခခံနားလည္မူယူေရး pact က ပုုိအေရးႀကီးပါတယ္။ ခုအဲ့ဒါမရွိပါဘူး။ ဒါက နံပါတ္တစ္ အတိုက္အခံေတြအတြက္ စိန္ေခၚခ်က္ပါ။ ေနာက္တစ္ခုကေတာ့ နိုင္ငံေရးပါတီေတြ၊ အ
တိုက္အခံေတြအေနနဲ႔ လူပုုဂၢိဳလ္ကုုိေက်ာ္လြန္ၿပီး အဖြဲ႔အစည္းနဲ႔က်င့္ထံုးေတြ အားေကာင္းေအာင္ institutionalization ေပါ့ေလ။ လုပ္ႏိုင္တဲ့အား နည္းတယ္လို႔ထင္ပါတယ္။ 
အတိုက္အခံေတြအေနနဲ႔ လႈပ္ရွားႏိုင္မႈပဲရွိတယ္။ ညီၫြတ္ေရးအပိုင္းမွာလည္း အားနည္းတာေတြ႔ရတယ္။ 
ၿပီးေတာ့ မဟာဗ်ဳဟာလည္း ပီပီျပင္ျပင္မရွိဘူးလို႔ ျမင္တယ္။ သန္ရာကိုလုပ္ေနၾကတယ္။  
လုပ္ခင္းလုပ္ကြက္ေတြက စနစ္တက်မရွိတာေတြ႔ရတယ္။ ဒီ ဒီမိုကေရစီအေရးေတာ္ပံုႀကီးမွာ ပါ၀င္ခဲ့ၿပီး ျပန္႔ႀကဲေနတဲ့အင္အားစုေတြကို ျပန္စုစည္းၿပီးဦးေဆာင္မႈေပးႏိုင္ဖို႔။ ပိုအေရးႀကီးတာက သူတို႔ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္ခဲ့မႈေတြအေပၚ အသိအမွတ္ျပဳမႈပါ။ ငါတို႔လည္း ပါ၀င္ေဆာင္ရြက္ေနပါလားဆိုတဲ့ ခံစားမႈမ်ိဳးရွိေနရန္လိုအပ္ပါတယ္။ အဲဒါ လံုး၀အေရးႀကီးပါတယ္။ အဓိကကေတာ့ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ပဲ။ 
ေခါင္းေဆာင္က စနစ္က်ေအာင္၊ ငါမရွိရင္လည္း ေခါင္းေဆာင္ႏိုင္ေအာင္ အဖြဲ႔အစည္း၊ အသင္းအဖြဲ႔၊ အရင္းအျမစ္ေတြေမြးထုတ္ေပးႏိုင္ရမယ္။ တစ္ဗိုလ္တက္တစ္ဗုိလ္ဆင္း အေျခအေနမ်ိဳးျဖစ္ေအာင္ ေဆာင္ရြက္ထားႏိုင္ဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။ လူနဲ႔ဦးေဆာင္တာ၊ အုုပ္ခ်ဳပ္တာမဟုုတ္ဘဲ စနစ္နဲ ့ run တာ ဆုုိတဲ့ အေျခအေနေရာက္ေအာင္ ပုုံစံက်စြဲၿမဲေအာင္ေဆာင္ရြက္ႏုုိင္ဖုုိ႔လုုိပါတယ္။ အဲဒီလို ေဆာင္ရြက္မႈမ်ိဳး  
ခုခ်ိန္ထိေတာ့ မေတြ႔မိေသးဘူး။ အဲဒါဟာ အတိုက္အခံေတြအတြက္ ေနာက္ထပ္စိန္ေခၚခ်က္ တစ္ခုပါပဲ။ 
ေနာက္ထပ္ စဥ္းစားစရာေတြလည္း ရွိပါေသးတယ္။ ဥပမာတခုေျပာရရင္ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္ဟာ ကၽြန္ေတာ္တို႔ႏိုင္ငံရဲ့ ထြက္ေပါက္လား၊ ဒါမွမဟုတ္ တပ္မေတာ္က သူတို႔ထြက္ေပါက္အျဖစ္အသံုးခ်ေန တာလား။ စဥ္းစားစရာေပါ့။ ပထ၀ီႏုုိင္ငံေရးနဲ႔ပတ္သတ္ၿပီးေတာ့လည္း စဥ္းစားစရာေတြအမ်ားႀကီးပါ၊

ကိုမင္းဇင္ေျပာသြားတဲ့အထဲမွာ အခုအေျပာင္းအလဲဟာ supply-driven transition အေျပာင္း အလဲျဖစ္တယ္လို႔ ေျပာသြားပါတယ္။ ဒါဆိုရင္ demand side က ဒီအေျပာင္းအလဲ မွာ ဘာလုပ္ဖို႔လိုအပ္ပါသလဲ၊ ဘယ္လို ရပ္တည္သြားသင့္သလဲဆိုတာ ကိုမင္းဇင္ရဲ့အျမင္ ဆက္ေျပာျပပါဦး။

ေစာေစာက ကၽြန္ေတာ္ေျပာခဲ့သလိုပါပဲ။ ေဒၚေအာင္ဆန္းစုၾကည္နဲ႔တပ္နဲ႔ၾကားမွာ Fundamental Pact ရွိ၊ မရွိ ဒါအေရးႀကီးပါတယ္။ အသြင္ကူးေျပာင္းေရးကာလမွာ အေျခခံဥပေဒျပင္တာတစ္ခုတည္းနဲ႔ မၿပီးဘူး။ ၿပီးေတာ့ ေရြးေကာက္ပြဲမွာႏိုင္တာနဲ႔လည္း ျပႆနာေတြကမၿပီးႏိုင္ဘူး။ ေစာနကဥပမာလုုိပဲ  
ကေမၻာဒီးယားမွာႀကံဳခဲ့ဖူးတယ္။ သီဟာႏုသား ရာနာရစ္ေရြးေကာက္ပြဲမွာနိုင္တာပဲ။ ဒါေပမယ့္ အဆုုံးမေတာ့ ဟြန္ဆန္ကအာဏာမေပးဘူး။ ဒီေတာ့ winner takes all လူထုေထာက္ခံမႈ ငါ့မွာရွိ တယ္။ ေရြးေကာက္ပြဲနိုင္ေအာင္လုပ္ၾကမယ္ဆိုတာတစ္ခုတည္းနဲ႔မရဘူး၊ မလံုေလာက္ဘူးလို႔ ထင္တယ္ဗ်။ 
post-conflict ကာလမွာ အေရးႀကီးတာက negotiation skill နည္းနဲ႔ bargain ေတြ ထိထိမိမိ လုပ္ႏိုင္ဖို႔လိုပါတယ္။ ထိထိမိမိဆုုိတဲ့စကားကုိ ကၽြန္ေတာ္အေလးအနက္ ေျပာခ်င္တယ္။ ေျပာင္းတဲ့အခါမွာ လက္ရွိအာဏာရရွိထားတဲ့သူေတြအတြက္ ၿခိမ္းေျခာက္မႈမရွိဘူး၊ လံုၿခံဳမႈရွိတယ္ဆုိတာျပဖို႔ လိုအပ္ပါတယ္။  
အဲဒီဟာေတြအတြက္ နႈတ္ကတိနဲ႔တင္ မလံုေလာက္ဘူးလို႔ ထင္ပါတယ္။ institution အလိုက္ကို ဆဲြေခၚႏိုင္ဖို႔လိုပါတယ္။ နွစ္ဖက္စလံုးမွာ ပထမတန္းေခါင္းေဆာင္ေတြတင္ မဟုတ္ဘဲ၊ ဒုတိယတန္း၊ တတိယတန္းေခါင္းေဆာင္ေတြကိုပါဆြဲေခၚၿပီး binding ျဖစ္ဖို႔၊ ၏
ခ်ည္ထားဖို႔လိုပါတယ္။ ကၽြန္ေတာ္တို႔ အဲဒီလိုလုပ္ႏိုင္ဖို႔လိုပါတယ္။ မလုပ္ႏိုင္ဘူးဆိုရင္ေတာ့လံုၿခံဳစိတ္ခ်ရတဲ့ 
transition လို႔ေျပာႏိုင္ဖို႔ ခက္ပါလိမ့္မယ္။

အခုဆိုရင္ အေျပာင္းအလဲေတြနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး သမၼတႀကီးဦးသိန္းစိန္ကို အမွတ္ေပးၾကတယ္။ ဒါေပမယ့္ အခုေဆာင္ရြက္ခဲ့တဲ့အေျပာင္းအလဲေတြက ထိန္းခ်ဳပ္ထားတာေတြကို ေျဖေလွ်ာ့ေပးခဲ့တာေတြျဖစ္တယ္။ 
နိုင္ငံေရးအက်ဥ္းသားေတြလႊတ္ေပးတာမ်ိဳး၊ စာေပစိစစ္ေရးဖ်က္သိမ္းေပးတာ မ်ိဳးေပါ့။ ဒီေတာ့ နိုင္ငံေရးအရေတာ့ လြတ္လပ္လာတယ္လို႔ေျပာႏိုင္ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ တစ္ဖက္မွာ စီးပြားေရးကပိုက်ပ္လာတယ္ဆိုတဲ့အသံေတြၾကားလာရတယ္။ ဒီ စီးပြာေရးပိုက်ပ္လာတာ အပါအ၀င္ ေရွ႔မွာေတြ႔ရမယ့္စိန္ေခၚခ်က္ေတြအတြက္ ဘာေတြေဆာင္ရြက္ဖို႔ လိုမယ္လို႔ထင္ပါသလဲ။

အက်ဥ္းခ်ဳပ္ၿပီးေျပာရရင္ စိန္ေခၚမႈေလးခုရွိတယ္လို႔ ျမင္ပါတယ္။ တစ္ခုကေတာ့ တရား၀င္မႈနဲ႔ပတ္သက္တဲ့ စိန္ေခၚမႈ။ လက္ရွိအစိုးရဟာ ၂၀၀၈ ဖြဲ႔စည္းပံုနဲ႔ ၂၀၁၀ ေရြးေကာက္ပြဲလုပ္ၿပီး တက္လာတာ။  
လူထုကေရြးေကာက္ထားတယ္ဆိုေပမယ့္ အစစ္အမွန္လို႔မဆိုႏိုင္ဘူး။ ဒါေၾကာင့္ အုပ္စိုးသူနဲ႔ အုပ္စိုးခံၾကားအာဏာခြဲေ၀မႈမွာ တစ္ဖက္ေစာင္းနင္းျဖစ္ေနတယ္လို႔ ဆိုႏိုင္တယ္။ ဒါေၾကာင့္  
တရား၀င္မႈ legitimacy ေပါ့။ ဒါက ေဒါင္လိုက္ျပႆနာ။ ေနာက္တစ္ခုက အလ်ားလိုက္ျပႆနာ။  
ဗဟိုနဲ႔တိုင္းရင္းသားေတြၾကား ျပႆနာ၊ ျပည္မနဲ႔ျပည္နယ္ေတြၾကား ျပႆနာေတြေပါ့။ မေျပလည္ဘူး။  
ဗမာေတြနဲ႔တိုင္းရင္းသားေတြၾကား ျပႆနာမေျဖရွင္းႏိုင္ရင္လည္း ဒါ တရား၀င္မႈျပႆနာရွိေနတယ္။ 
legitimacy crisis ပဲ။ ဒုတိယအခ်က္ကေတာ့ security crisis ။ လံုၿခံဳေရးနဲ႔ ဆိုင္တဲ့ျပႆနာ။ ရခိုင္ပဋိပကၡမွအစေပါ့ေလ national security ။ တခါ human security လူသားဘ၀လုုံၿခဳံေရး၊ အခြင့္အေရး၊ အေၾကာက္တရား၊ စား၀တ္ေနေရးျပႆနာေတြ ရွိေနတယ္။ နံပါတ္သံုးကေတာ့ social economic crisis လူမႈစီးပြားေရးျပႆနာ၊ တိုင္းျပည္မွာ ဆင္းရဲတဲ့သူကသိပ္ဆင္းရဲၿပီး ခ်မ္းသာတဲ့သူကအရမ္းကိုခ်မ္းသာေနတယ္။ ဆင္းရဲခ်မ္းသာကြာဟမႈ ႀကီးမားေနတယ္။ ဒီအေျပာင္းအလဲဟာ လူထုကို တကယ္၀န္ေဆာင္မႈမေပးႏိုင္ဘူးဆိုရင္ ၾကာလာရင္ လူထုကအေျပာင္းအလဲကို စိတ္ကုန္လာလိမ့္မယ္။ လူထုကစိတ္ကုန္လာရင္ 
အက်ိဳးဆက္ေတြကမေကာင္းႏိုင္ဘူး။ ဒီစိန္ေခၚမႈဟာ ႀကီးမားပါလိမ့္မယ္။ ေနာက္တစ္ခုက capacity  
နဲ႔ဆိုင္တယ္။ အရည္အေသြးဆိုင္ရာစိန္ေခၚမႈ။ ဆိုလိုတာက state capacity အရမ္းအားနည္းေန တယ္။ ေရ၊ မီး၊ လမ္းပန္းစတဲ့ အေျခခံေဆာက္အအုုံကစလုုိ႔ ပညာေရး၊ က်န္းမာေရး၊ ၀န္ထမ္းအဖြဲ႔
အဆင့္ဆင့္နဲ႔ မီဒီယာအဆံုးေပါ့ေလ၊ ကၽြန္ေတာ္တို႔မွာ အရည္အခ်င္း၊ အရည္အေသြးပိုင္းဆိုင္ရာ 
အားနည္းမႈေတြနဲ႔ရင္ဆိုင္ေနရတယ္မဟုတ္လား။ အဲဒီေတာ့ အဓိကျပႆနာ ေလးခုရွိတယ္။  
ဒါဦးသိန္းစိန္တစ္ေယာက္တည္း ေျဖရွင္းလို႔မရႏိုင္ဘူး။ ဒါေတြဟာ အေဆာက္အအံုဆိုင္ရာ structural ျပႆနာ၊ institutional ဆိုင္ရာျပႆနာပါ။ တစ္ခါႏိုင္ငံေရးယဥ္ေက်းမႈ 
political culture ဆိုင္ရာ ျပႆနာလည္းျဖစ္တယ္။ ဒါကို ေျဖရွင္းဖို႔ဆိုရင္ အင္အားစုအားလံုး ပါ၀င္ဖို လိုတယ္။ တတ္ႏိုင္သမွ်အားလုုံးပါ၀င္ဖို႔ inclusive ျဖစ္ဖို႔လိုပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္မို႔ ခ်က္ခ်င္းႀကီးေျပာင္း
လဲႏိုင္ဖို႔ကိုေတာ့ မေမွ်ာ္လင့္သင့္ဘူး။ အဲဒီေတာ့ ကၽြန္ေတာ္ေျပာခဲ့တဲ့ ျပႆနာေလးခု။  
တစ္က တရား၀င္မႈျပႆနာ၊ နွစ္က လံုၿခံဳမႈဆိုင္ရာျပႆနာ၊ သံုးက လူမႈစီးပြားေရးဆိုင္ရာျပႆနာနဲ႔  
ေလးက အရည္အေသြးပိုင္း ကၽြမ္းက်င္မႈဆိုင္ရာ ျပႆနာေတြျဖစ္ပါတယ္။ အဲဒီျပႆနာ၊ စိန္ေခၚမႈေတြကို 
ဘယ္လိုရွင္းမွာလဲ။ စဥ္းစားဖို႔လိုပါတယ္။ ဒါေတြေျဖရွင္းဖို႔ ဘံုသေဘာတူညီခ်က္ လိုအပ္ပါလိမ့္မယ္။  
ေသခ်ာ contract နဲ႔မလုပ္ဘဲ သန္ရာသန္ရာရွင္းေနၾကမယ္ဆိုရင္ အသြင္ကူးေျပာင္းေရးရဲ့ပီျပင္မႈက  
ေမးခြန္းထုတ္စရာ ျဖစ္ေနပါလိမ့္မယ္။ ကၽြန္ေတာ့္အျမင္ကေတာ့ ခုခ်ိန္ဟာ သိပ္အကဲဆတ္တဲ့အခ်ိန္လို႔ ျမင္ပါတယ္။ အဲဒီအေျခအေနကိုေက်ာ္ျဖတ္ဖို႔ဆိုရင္ informed debates ေတြလုပ္ဖို႔လိုပါမယ္။ partisanship ေပါ့ေလ။ ကိုယ့္လူ၊ ကိုယ့္အင္အားစုအသာရေရးကို 
စဥ္းစားမယ္ဆိုရင္ အမွန္တရားကိုရႏိုင္ဖို႔လြယ္မယ္မထင္ပါဘူးလို႔ ျမင္ပါတယ္။

ေနာက္ဆံုးတစ္ခုအေနနဲ႔ ေမးခ်င္ပါတယ္။ အဲဒါကေတာ့ ကိုမင္းဇင္ ေစာေစာကေျပာတဲ့အထဲမွာ ဒီကိုျပန္လာၿပီး research လုပ္ခ်င္တယ္လို႔ ေျပာပါတယ္။ ဘယ္အပိုင္းေတြကို ေလ့လာခ်င္ research  
လုပ္ခ်င္တာပါလဲ။

ကၽြန္ေတာ့္ရဲ့ ပါရဂူဘြဲ႔စာတမ္းအတြက္ လုပ္ခ်င္တာပါ။ SSR လုုိ႔ေခၚတဲ့ Security Sector Reform အတြက္ လုပ္ခ်င္တာပါ။ လံုၿခံဳေရးက႑နဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရး ဘယ္လိုလုပ္ၾကသလဲဆိုတာေပါ့ေလ။ 
စစ္တပ္ေတြအာဏာစြန္႔တဲ့အခါ ဘာေၾကာင့္စြန္႔သလဲ၊ ဘယ္လိုစြန္႔သလဲဆိုတာ နိုင္ငံတကာ ရလဒ္ေတြနဲ႔နိႈင္းယွဥ္ၿပီးေတာ့ ေလ့လာခ်င္တာပါ။ အျခားႏိုင္ငံေပါင္းမ်ားစြာနဲ႔ႏႈိင္းယွဥ္ၿပီး ျမန္မာႏိုင္ငံကို သံုးသပ္ခ်င္တာပါ။ လက္ရွိျမန္မာႏိုင္ငံအေျပာင္းအလဲနဲ႔ပတ္သက္ၿပီး ရွိေနတဲ့သီအိုရီေတြက  
ေသေသခ်ာခ်ာမရွင္းျပႏိုင္ဘူး။ ဒါေၾကာင့္ ကၽြန္ေတာ္တို႔ႏိုင္ငံအေျပာင္းအလဲဟာ model အသစ္ျဖစ္မလား။ 
ျဖစ္ႏိုင္မလား၊ ျဖစ္ႏိုင္တယ္ဆိုရင္အျခားႏိုင္ငံေတြက apply လုပ္ႏိုင္ေအာင္ေလ့လာခ်င္၊  
သုုေတသနလုပ္ခ်င္တာပါ။

ျပည္ေသြးႏိုင္

ေတြ႔တာနဲ႔ယူတာက https://www.facebook.com/yanantthit.magazine?sid=0.7279165321961045