“တိုင္း”“ရင္း”“သား”၊ Social Construction နွင့္ Critical လူမႈေရးသိပၺံသုေတသန (စိုင္းလတ္)

မွတ္ခ်က္။ Human Geography ရႈေထာင့္အေျခခံျဖင့္ concept မ်ားကို အၾကမ္းဖ်ဥ္းတင္ျပ ထားျခင္းျဖစ္သည္။ လူမႈေရးသိပၸံသုေတသနျပဳစုလိုသူမ်ား၊ စိတ္ဝင္စားသူမ်ား၊ ဘြဲ႔လြန္ေက်ာင္း သူေက်ာင္းသားမ်ားအတြက္အေရးႀကီးသည့္အခ်က္မ်ားကို ေထာက္ျပထားသည္။ သမရိုးက် သမားမ်ားအတြက္ ဤစာတမ္းသည္ အက်ံဳးမဝင္ပါ။ ဖတ္ပါက အခ်ိန္ကုန္သည္သာအဖတ္တင္ မည္။ သမိုင္းပါေမာကၡေဒါက္တာသန္းထြန္းစကားလံုးျဖင့္ေျပာရလွ်င္ ဖတ္ေကာင္းမည္ဟု အာမ, မခံပါ။ Critical social science နွင့္ progressive change ကို လိုလားသည့္ သုေတသနျပဳသူမ်ား၊ ေက်ာင္းသူေက်ာင္းသားမ်ားအတြက္သာရည္ရြယ္သည္။ အဂၤလိပ္စကားလံုးမ်ားကို ျမန္မာသို႔အဓိပၸါယ္ျပန္လွ်င္ မူရင္းအဓိပၸါယ္လြဲသြားနိုင္သျဖင့္ အခ်ိဳ႔စကားလံုးမ်ားကို အဂၤလိပ္စာလံုး (သို႔) အသံထြက္ျဖင့္သာတင္ျပထားသည္။ Convention နွင့္ rule တိုင္းကို လိုက္နာစရာမလိုဟုခံယူ သည့္အတြက္ နိဂံုးျဖင့္ ဤစာတမ္းကိုစသည္။

နိဂံုး လူမႈေရးသိပၸံသုေတသနျပဳသူမ်ား၊ သုေတသနလုပ္ရန္စိတ္ဝင္စားသူမ်ား၊ ဘြဲ႔လြန္ေက်ာင္းသူaက်ာင္းသားမ်ားသည္ တိုင္းရင္းသားနွင့္လူ ဦးေရဆိုင္ရာစာတမ္းေရးရန္သုေတသနျပဳရာတြင္ အစိုးရစံနႈန္းမ်ား၊ မွတ္တမ္းမ်ား၊ စာရင္းဇယားမ်ားကို ေပတံသဖြယ္အသံုးျပဳၿပီး သုေတသန လုပ္ စာတမ္းေရးရမည္မဟုတ္။ ရွိၿပီးသားစာရင္းမ်ား၊ နံပတ္မ်ား၊ အိုင္ဒီယာမ်ားကို Framework (သို႔) baseline အေနျဖင့္သံုးၿပီး ေနရာေဒသ တခုခုမွ ေဒတာေကာက္ျခင္း၊ မိမိေတြ႔ရွိခ်က္ကိုမွန္သည္ဟုသက္ေသျပရန္ ယခင္ေတြ႔ရွိသိၿပီးသားမ်ားနွင့္ ကိုက္ညီႏိႈင္းယွဥ္ျပရမည္မဟုတ္။ ဤသို႔ေသာစာတမ္းမ်ားသည္ သုေတသနမဟုတ္ပါ။ အေပါစားသန္းေခါင္စာရင္းသာ ျဖစ္ေပေတာ့မည္။ သုေတသနဆိုသည္မွာ ျဖစ္စဥ္မ်ား၊ သိနွင့္ၿပီးသားျဖစ္စဥ္မ်ား၊ အိုင္ဒီယာမ်ား၊ အခ်က္အလက္မ်ားကို စံုေထာက္သဖြယ္ျပန္လည္ဆန္းစစ္ေဝဖန္ျခင္းျဖစ္သည္။ စံုေထာက္ဆိုေသာ လူမ်ိဳးမွာညစ္ပတ္တတ္သျဖင့္ ႏိႈင္းယွဥ္ေကာင္းေသာဥပမာမဟုတ္ေသာ္လည္း သုေတသီမ်ား၏အလုပ္မွာ စံုေထာက္အလုပ္ပင္ျဖစ္သည္။ ပညာေရးစံုေထာက္ဟုဆိုလွ်င္ မွားမည္မထင္ပါ။ သို႔ေသာ္ အုပ္စုတစုအက်ိဳးအတြက္မဟုတ္ပဲ လူတိုင္းအတြက္လူမႈေရးတရားမွ်တမႈ (Social Justice)ကို အေလးထားမွတ္ယူၿပီး ဓမၼဒိဌာန္က်စြာအရာရာတိုင္းကို ျပန္လည္ဆန္းစစ္သူမ်ားျဖစ္သင့္သည္။ သို႔ရွိရာ သုေတသနျပဳသူမ်ားသည္ အစိုးရမလိမ့္တပတ္လုပ္ထားသည့္အခ်က္မ်ား၊ ယခင္သုေတသီမ်ား ေရးသားတင္ျပရွာေဖြေတြ႔ရွိထားမႈမ်ား၊ အိုင္ဒီယာမ်ား စသည္တို႔ ကို ျပန္လည္စမ္းစစ္ရန္ျဖစ္သည္။ ဗဟုသုတအသစ္မ်ား၊ ရွင္းျပခ်က္အသစ္မ်ားကိုထုတ္ျပရန္ျဖစ္သည္။ ဤသည္ကိုသာလွ်င္ သုေတသနဟု ဆိုနိုင္သည္။

နိဒါန္း ၂ဝ၁၄ ခုနွစ္တြင္ ျမန္မာတဝွမ္းလူဦးေရစစ္တမ္းေကာက္ခံရန္ရွိရာ မည္သည့္စနစ္ျဖင့္ေကာက္ခံမည္၊ တိုင္းရင္းသားမ်ားကို မည္သို႔ မည္ပံုသတ္မွတ္မည္၊ စာရင္းသြင္းေကာက္ခံမည္ စသည့္ေမးခြန္းမ်ားမွာအေရးႀကီးေသာေမးခြန္းမ်ားျဖစ္သည္။ ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ တိုင္းရင္းသား ၁၃၅ မ်ိဳးရွိသည္ဟု အင္တာနက္စာမ်က္နွာမ်ား၊ ဂ်ာနယ္ေဆာင္းပါးမ်ား၊ စာအုပ္စာေပမ်ားတြင္ေဖာ္ျပၾကသည္။ မဟာဝိဇၹာစာတမ္းမ်ားပင္လွ်င္ တိုင္းရင္းသား၊ လူဦးေရစသည့္အေၾကာင္းအရာမ်ားကိုတင္ျပပါက ျမန္မာျပည္တြင္တိုင္းရင္းသား ၁၃၅ မ်ိဳးရွိသည္ဆိုသည့္အခ်က္ကို အေျခခံ baseline ယူၿပီးတင္ျပၾကသည္။ “တိုင္းရင္းသား”ဆိုသည့္အေခၚအေဝၚကို Concept အရမေဆြးေႏြးခင္ အခ်က္တခ်ိဳ႔ေထာက္ျပခ်င္သည္။ (၁) Academic research မ်ားသည္ သိၿပီးသားအခ်က္မ်ား၊ ျဖစ္စဥ္မ်ား၊ အိုင္ဒီယာမ်ား၊ ေတြ႔ရွိခ်က္မ်ားကိုသိရွိနားလည္ရံုမွ်မဟုတ္။ စာတမ္း တေစာင္ၿပီးတေစာင္မွတဆင့္ လက္ဆင့္ကမ္းသြားရံုမဟုတ္။ Academic research (အထူးသျဖင့္ critical social science research)၏ ရည္ရြယ္ခ်က္သည္ သိရွိၿပီးသားမ်ားကိုျပန္လည္ဆန္းစစ္ရန္ျဖစ္သည္။ အရိုးစြဲေနေသာအယူအဆမ်ား၊ အခ်က္အလက္မ်ား၊ စနစ္မ်ား၊ ျဖစ္စဥ္မ်ား ကို ျပန္လည္လႈပ္ခါကာ ေနာက္ထပ္တဖန္ဆန္းစစ္ေလ့လာရန္ (အဂၤလိပ္အေခၚအေဝၚျဖင့္ ေျပာဆိုလ်က္ရွိေသာ Unsettle၊ destabilize၊ problematize စသျဖင့္) ျဖစ္သင့္သည္။ မိမိေလ့လာျဖစ္ေသာမဟာဝိဇၨာစာတမ္းအခ်ိဳ႔တြင္ “တိုင္းရင္းသား ၁၃၅ မ်ိဳးရွိသည္”ဆိုသည့္အခ်က္ကို problematize ျခင္း၊ unsettle ၿပီး တဖန္ျပန္လည္ေလ့လာျခင္းမဟုတ္ပဲ ၁၃၅ ဆိုသည္ကို ေပတံသဖြယ္သံုးကာ ေဒသတစ္ခုတြင္ မည္သည့္ တိုင္းရင္းသားအေရအတြက္ မည္မွ်ရွိသည္၊ မည္သည့္အုပ္စုမ်ားရွိသည္၊ ဤအုပ္စုေအာက္တြင္ ဤတိုင္းရင္းသားမ်ားရွိသည္၊ စသျဖင့္တင္ျပထား သည္ကိုသတိျပဳမိသည္။ ထိုသုေတသနစာတမ္းမ်ားတြင္ စာတမ္း၏အဓိကအေျခခံအေၾကာင္းအရာျဖစ္သည့္ “တိုင္းရင္းသား”ဆိုသည့္ “ေဝါရဟာ”ကို အေျခခံက်က်ျပန္လည္ဆန္းစစ္ျခင္းမရွိ၊ ၁၃၅ မ်ိဳး မည္သို႔မည္ပံုျဖစ္လာသည္ဆိုသည့္ “ျဖစ္စဥ္”ကို ျပန္လည္ဆန္းစစ္ျခင္းမရွိ။ သိနွင့္ၿပီးသားအုပ္စု ၁၃၅ မ်ိဳးဆိုသည့္အခ်က္ေပၚအေျခခံၿပီး ဤတိုင္းရင္းသားတြင္ မည္သည့္အုပ္စုမ်ားပါသည္၊ လူဦးေရးမည္မွ်ရွိသည္ စသည့္ အခ်က္အလက္မ်ားကို ေကာက္ထားသည္ကိုေတြ႔ရသည္။ သို႔ရွိရာ ၁၃၅ မ်ိဳး ရွိသည္ဟူသည့္အခ်က္ကို ဘုရားေပးက်မ္းေပး အလား ေရွးပေဝဏသီကတည္းကရွိခဲ့သကဲ့သို႔ မွတ္ယူၾကသည္။ အမွန္မွာ ထို ၁၃၅ မ်ိဳးသတ္မွတ္ခ်က္သည္ social construction ျဖစ္သည္။ အၾကမ္းဖ်ဥ္းရွင္းရလွ်င္ social construction ဆိုသည္မွာ ပါဝါ၊ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းအေနအထား၊ ရည္ရြယ္ခ်က္တခုခု စသည္တို႔ကိုအေျခခံၿပီး လူေတြကဖန္တီးထားျခင္းျဖစ္သည္။ ၁၃၅ မ်ိဳးသတ္မွတ္ခ်က္မွာ အစိုးရကသူ႔ရည္ရြယ္ခ်က္နွင့္သူ၊ သူ႔နည္းသူ႔စနစ္ျဖင့္သူ သတ္မွတ္ ထားျခင္းျဖစ္သည္။ သို႔ရွိရာ သုေတသနစာတမ္းမ်ားသည္ အစိုးရသတ္မွတ္ခ်က္ကို ဘုရားေပးက်မ္းေပးအမွန္တရားကဲ့သို႔ မွတ္ယူရမည္ မဟုတ္ပါ။ မည္သည့္ရည္ရြယ္ခ်က္၊ မည္သည့္နည္းနာမ်ားျဖင့္၊ မည္သို႔သတ္မွတ္ခဲ့သည္၊ မည္သို႔စာရင္းသြင္းခဲ့သည္၊ မည္သူ႔အက်ိဳးအျမတ္ အတြက္လုပ္ခဲ့သည္၊ မည္သူေတြနစ္နာခဲ့သည္၊ မည္မွ်မွန္ကန္ၿပီး၊ မည္မွ်တရား/မတရားခဲ့သည္၊ မရည္ရြယ္ထားေသာ ႀကိဳမတြက္ထားေသာ ဆိုးက်ိဳးမည္သို႔ရွိသည္ စသျဖင့္ ေလ့လာဆန္းစစ္ရမည္ျဖစ္သည္။ (၂) Social construction နွင့္ ပတ္သက္သည့္ ေနာက္ထပ္အခ်က္ တစ္ခ်က္မွာ ဗိုလ္ခ်ုပ္ေအာင္ဆန္းနွင့္လြတ္လပ္ေရးေခါင္းေဆာင္မ်ားေရးဆြဲခဲ့သည့္ ၁၉၄၇ ဖြဲ႔စည္းအုပ္ခ်ဳပ္ပံုအေျခခံဥပေဒအရ တိုင္းရင္းသား ၁၄၄ မ်ိဳး ရွိသည္ဟုဆိုသည္။ ၁၉၇၃ ခုနွစ္ လူဦးေရစစ္တမ္းေကာက္ယူရန္ လူဝန္မႈႀကီးၾကပ္ေရးမွေကာက္ယူေသာစာရင္းတြင္ တိုင္းရင္းသား ၁၄၃ မ်ိဳးဟုဆိုသည္။ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေစာေမာင္လက္ထက္တြင္ ၁၃၅ မ်ိဳးဟုတဖန္လုပ္ၿပီး ယခု ဦးသိန္းစိန္လက္ထက္တြင္ လူဝင္မႈႀကီးၾကပ္ေရး အသစ္ျပန္ေကာက္သည့္စာရင္းအရ တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳး ၁ဝ၁ (သို႔) ၁ဝဝ ဟု ဆိုသည္။ တိုင္းရင္းသားစာရင္းမ်ားအား ျပန္လည္ဆန္းစစ္ေလ့လာ သည့္ ဂါမဏိ ေရးသားေသာေဆာင္းပါးတြင္မူ တိုင္းရင္းသား ၅ဝ ေက်ာ္သာရွိသည္ဟုဆိုသည္။ ၁၉၅ဝ ခုနွစ္မ်ားအတြင္း တကၠသိုလ္မ်ားအကူ အညီျဖင့္ အစိုးရမွေကာက္ခံခဲ့ေသာစာရင္းမ်ားတြင္ တိုင္းရင္းသားလူမ်ိဳး ၅ဝ ေက်ာ္ဟုသာဆိုျပန္သည္။ ေသခ်ာသည္မွာ အလြဲႀကီးလြဲေနသည္။ သုေတသနျပဳစုသူမ်ားအေနျဖင့္ ျပန္လည္အေျဖရွာရမည့္အခ်က္မ်ားမွာ- (က) လိုတိုးပိုေလ်ာ့ ဘာေၾကာင့္ျဖစ္ေနရတာလဲ၊ (ခ) စံ၊ မူ၊ လူ၊ ရည္ရြယ္ခ်က္၊ စစ္တမ္းစနစ္မွားယြင္းမႈ စတဲ့အခ်က္ေတြ ဘယ္လိုျဖစ္ခဲ့လို႔လဲစသျဖင့္ ျဖစ္သည္။ ေကာက္ခံျပဳစုရာတြင္ မွားယြင္းစြာစာရင္း သြင္းေကာက္ခံျခင္း၊ အုပ္စုတူေသာ္လည္း အမည္ကြဲမ်ားျဖင့္ စာရင္းေကာက္ခံခဲ့ျခင္း၊ ကြင္းဆင္းမွတ္တမ္းေကာက္ခံသူမ်ားသည္ ေျဖဆိုသူ မ်ားေျပာသည့္အတိုင္းမွတ္တမ္းတင္ခဲ့ျခင္းျဖစ္ေၾကာင္း အခ်ိဳ႔ကေထာက္ျပသည္။ တိုင္းရင္းသားအဖြဲ႔အစည္းနွင့္ေခါင္းေဆာင္အခ်ိဳ႔ကလည္း အစိုးရအဆက္ဆက္မွ တိုင္းရင္းသားမ်ားအားေသြးခြဲရန္ အမ်ိဳးတူအုပ္စုကို လူမ်ိဳးျခားမ်ားအျဖစ္ခြဲထုတ္စာရင္းသြင္းထားျခင္းျဖစ္သည္ဟုဆိုသည္။ မွားသည္မွန္သည္ မဆံုးျဖတ္လိုပါ။ ယခုအခ်ိန္တြင္ စင္ျပိဳင္အိုင္ဒီယာမ်ား (competing ideas)နွင့္ပတ္သက္၍ critical လူမႈေရးသိပၸံသုေတသန မ်ားလိုအပ္ေနသည္မွာေတာ့ေသခ်ာသည္။ “တိုင္း” “ရင္း” “သား” “တိုင္းရင္းသား”ဆိုသည့္ေဝါဟာရကို သီအိုရီအရ အတိုခ်ံဳးဆက္လက္ တင္ျပပါမည္။ ျမန္မာနိုင္ငံတြင္ တိုင္းရင္းသားကို အဂၤလိပ္လို national races ဟု သံုးနႈန္းသည္။ ထိုအသံုးအနႈန္းသည္ ကိုလိုနီေခတ္ကအသံုး အနႈန္းျဖစ္ၿပီး concept အရမွားသည္။ ယခုေခတ္လူမႈေရးသိပၸံ concept မ်ားနွင့္ ယွဉ္စဥ္းစားပါကလည္း မကိုက္ညီေတာ့ေပ။ Race သည္ biological difference (အသားအေရာင္၊ ေကာ္ေကးရွန္း၊ အာဖရိကန္ စသျဖင့္ ဇီဝေဗဒျခားနားမႈ)ကို ရည္ညြန္းသည္။ Nationalities ဆို သည့္ေဝါဟာရသည္လည္း နိုင္ငံတကာစံနႈန္းမ်ားနွင့္မကိုက္ညီေတာ့ေပ။ နိုင္ငံတကာတြင္ Nationality ဆိုသည့္ေဝၚဟာရကို နိုင္ငံသား ဟု ေယဘုယ်သံုးလ်က္ရွိသည္ (ဥပမာ ျပည္ဝင္ခြင့္ဗီဇာေဖာင္မ်ား)။ ျမန္မာျပည္ရွိလူမ်ိဳးစုမ်ား၏ျခားနားခ်က္မွာ biology ထက္ ယဥ္ေက်းမႈ (ဓေလ့ထံုးစံ၊ ဘာသာစကား၊ အေလ့အထ၊ ေန႔တဓူဝအျပဳအမူ စသျဖင့္) ကြဲျပားၾကျခင္းျဖစ္သည္။ နိုင္ငံတကာတြင္ “Ethnic” ဟုေခၚသည္။ သို႔ရွိရာ race နွင့္အက္သနစ္ကြာျခားခ်က္မွာ race သည္ ဇီဝေဗဒနွင့္ဆိုင္ၿပီး အေျပာင္းအလဲခက္သည္။ အက္သနစ္မွာ အစဉ္ေျပာင္းလဲလ်က္ ရွိၿပီး အက္သနစ္ကြာျခားမႈ (Ethnic difference)ကို အဂၤလိပ္လို “socially constructed differences” ဟုအဓိပၸါယ္ဖြင့္ၾကသည္။ ျမန္မာနိုင္ငံ တြင္ အက္သနစ္ (Ethnic) နွင့္မူရင္းဌာေနလူမ်ိဳး (Indigenous or Native)ကိုေရာေထြးကာ တိုင္းရင္းသား (“တိုင္း” “ရင္း” “သား”) ဟု ေခၚေဝၚသံုးစြဲၾကသည္။ သို႔ရွိရာ ေရာေထြးကုန္ၿပီး အုပ္စုတစ္စုသည္ “တိုင္း”ရဲ့လား၊ ဘယ္ “တိုင္း” လဲ၊ အ“ရင္း”အျခာရဲ့လား၊ “သား”ရဲ့လား စသျဖင့္လံုးေထြးကုန္သည္။ အက္သနစ္ဆိုသည္မွာ လူစု (cultural group)ပင္ ျဖစ္သည္။ အက္သနစ္ကို မဆက္ခင္ culture ဆိုသည့္ စကားလံုးကိုရွင္းဖို႔လိုသည္။ ျမန္မာစကားတြင္ culture ကို လူအုပ္စုတစ္စု၏ယဥ္ေက်းမႈ (သို႔)ထံုးတမ္းစဉ္လာဟုဘာသာျပန္သျဖင့္ ဒုကၡေရာက္ေတာ့သည္။ ထံုးတမ္းစဥ္လာကို မေျပာင္းရဟုသတ္မွတ္သျဖင့္ Culture ကိုလည္း မေျပာင္းရဟုျဖစ္လာသည္။ အမွန္မွာ culture ဆိုသည္မွာ မေျပာင္းမလဲရမည့္လူေတြရဲ့ နွစ္ေပါင္းေထာင္ခ်ီဓေလ့ထံုးတမ္းစဥ္လာကိုဆိုလိုျခင္းထက္ လူအုပ္စု၏ေန႔တဓူဝလုပ္ကိုင္ေနထိုင္နွင့္ အျပဳအမူအယူအဆသာျဖစ္သည္။ အရွင္းဆံုးဆိုရလွ်င္ Culture ဆိုသည့္အသံုးအနႈန္းမွာ လူမ်ိဳးစုေတြအတြက္သာ သက္ဆိုင္သည္မဟုတ္ လူစု လူေဝးတိုင္းမွာ သူ႔ culture နွင့္သူ ရွိသည္။ အမူအက်င့္ဟုသာ ဆိုပါစို႔။ ဥပမာ ဆိုင္ရာဆိုင္ရာေက်ာင္းသားမ်ားမွာလည္း သူ႔ေက်ာင္း၊ ေမ ဂ်ာ၊ ေနရာစသျဖင့္အေပၚလိုက္ၿပီး သူ႔ culture နွင့္သူ ရွိသည္။ ဥပမာ တခ်ိဳ႔ေက်ာင္းသားအုပ္စုမ်ားတြင္ လူမႈေရးဖက္အေလးထားၿပီး တခ်ိဳ႔ေက်ာင္းသားမ်ားတြင္ ပညာေရး(အတန္းစာ)ကို ပိုအေရးေပးသည္။ လူမႈေရး (သို႔)အတန္းစာကိုအေလးေပးတာသည္ပင္ ထိုေက်ာင္းသား အုပ္စုမ်ား၏ culture ျဖစ္သည္။ အေျခအေနနွင့္လူအေပၚမူတည္ၿပီး ထိုအမူအက်င့္မ်ားမွာလည္း ေျပာင္းလဲသြားတတ္သည္။ အက္သနစ္ သည္လည္း ထိုနည္းတူပင္။ အျပဳအမူအယူအဆ သတ္သတ္မွတ္မွတ္ရွိတဲ့လူစုလူေဝးကိုေခၚျခင္းျဖစ္သည္။ လူတစုတြင္ ဘာသာ၊ စကား၊ လူအမ်ားျပဳက်င့္သည့္ဓေလ့ထံုးတမ္း စသျဖင့္ အုပ္စုတစ္ခု၏သြင္ျပင္လကၡဏာမ်ားရွိၿပီး လူအစုအေဝးျပစရာရွိပါက ထိုအုပ္စုသည္ အက္သနစ္ျဖစ္သည္။ လူစုလူေဝးတစ္ခုျဖစ္သည္။ ထိုအုပ္စု၏ characteristics (သို႔) identity ေခၚ ဝိေသသလကၡဏာမ်ားသည္ ရာသက္ပန္ တည္ျငိမ္မႈမရွိနိုင္ပါ။ ထိုဝိေသသလကၡဏာမ်ားသည္ culture ေပၚအေျခခံထားျခင္းေၾကာင္းျဖစ္သည္။ အုပ္စုဝင္မ်ားကိုယ္တိုင္လည္း ယဥ္ေက်း မႈ၊ ဓေလ့ထံုးစံစသည္တို႔ကို ေလွနံဓားထစ္ဆုတ္ကိုင္မထားပါ။ သူ႔သေဘာသဘာဝအရ စီးပြားေရး၊ နိုင္ငံေရးစသျဖင့္ လိုအပ္ခ်က္ေပၚမူတည္ ၿပီးေျပာင္းလဲျခင္း၊ ျပင္ျခင္း၊ အသစ္သြင္းျခင္း၊ ထုတ္ျပစ္ျခင္းစသျဖင့္လုပ္ေလ့ရွိသည္။ ဥပမာ ဘာသာစကားဆိုပါစို့။ ျမန္မာျပည္တြင္ ဗမာတိုင္းရင္း သားမ်ားနွင့္အထိစပ္မ်ားသည့္ရွမ္းေဒသမ်ားတြင္ ရွမ္းစကားေျပာရာတြင္ ဗမာစကားလံုးမ်ားကိုတြဲေျပာတတ္ၿပီး ထိုင္းေျမာက္ပိုင္းသို႔ေျပာင္းေရႊ႔ လာေသာအခါ ထိုင္းစာလံုးမ်ားနွင့္တြဲေျပာၾကသည္။ ရွမ္းလူမ်ိဳးမ်ားအေလးထားသည့္က်ားဓာတ္ပံု ပန္းခ်ီကားမ်ားကို ထိုင္းဘုရင္မိသားစုပံုနွင့္ အတူအိမ္တြင္ခ်ိတ္ဆြဲၾကသည္။ အေမေက်ာ္ေဒြးေတာ္လြမ္းကာ ထိုင္းဘုရင္မိသားစုပံုခ်ိတ္ျခင္းမဟုတ္။ ဘုရင္ပံုရွိလွ်င္ ရဲမဖမ္းသျဖင့္ နိုင္ငံကူး လက္မွတ္မရွိေသာရွမ္းအလုပ္သမားမ်ားက သူတို႔လံုၿခံဳေရးအတြက္ လက္ေတြ႔က်ေသာရည္ရြယ္ခ်က္ျဖင့္ ခ်ိတ္ဆြဲျခင္းျဖစ္သည္ (အမွန္ တကယ္ ေလးစားတာလည္းျဖစ္နိုင္သည္)။ ထို႔အတူ ရွမ္းလူမ်ိဳးမ်ား၏ထံုးစံတခုျဖစ္သည္ဟု ယူဆထားသည့္ေဆးမင္ေၾကာင္ကို ထိုင္းတြင္ အလုပ္လုပ္ေနေသာရွမ္းအလုပ္သမားမ်ားအေနျဖင့္ ရဲဖမ္းခံရျခင္းမွေရွာင္ရွားရန္ ဝွက္ထားတတ္၊ ဖ်က္ထားတတ္ၾကသည္။ ရွမ္းစကားထက္ ထိုင္းစကားသာေျပာၾကသည္ (ရွမ္းနွင့္ ထိုင္းစကားဆင္တူသည္)။ အဝတ္အစားမ်ားကို ထိုင္းမ်ားနွင့္တူေအာင္ဝတ္စားဆင္ယင္ၾကသည္။ အားလံုးသည္ အေမေက်ာ္ေဒြးေတာ္လြမ္းျခင္းမဟုတ္၊ ရဲဖမ္းျခင္းမွ ေရွာင္ၾကဥ္ရန္၊ အလုပ္ရွင္နွင့္ေဈးဝယ္သူမ်ား ခြဲျခားနွိမ္ခ်ျခင္းမွေရွာင္ၾကဥ္ ရန္ျဖစ္သည္။ (ethnic identity၊ ယဉ္ေက်းမႈ၊ ဘုရင္မိသားစုဓာတ္ပံု၊ ေဆးမင္ေၾကာင္နွင့္အဝတ္အစားဝတ္တာ ဘာမွမဆိုင္ဟုျငင္းခုန္လိုသူမ်ား ရွိခ်င္ရွိလိမ့္မည္။ ဤအခ်က္ကို အျခားစာတမ္းတြင္ အလ်ဥ္းသင့္ပါကေဆြးေႏြးပါမည္)။ ထိုင္းနိုင္ငံေရာက္ရွမ္းမ်ားေနထိုင္ပံုနွင့္အိုင္တန္တတီ (ဝိေသသလကၡဏာ) ကို University of California (Berkeley) မွ လူမႈေရးသီအိုရီပညာရွင္ Judith Butler ၏ေဝါဟာရျဖင့္ performative identity ဟု ေခၚဆိုနိုင္သည္။ အေျခအေနအရ အိုင္ဒန္တတီကို performing (ေဖ်ာ္ေဖ်ထုတ္ေဖာ္ျပသ)လုပ္သည္ဟု နားလည္နိုင္သည္။ ဤအခ်က္သည္ အိုင္ဒန္တတီ၏အေရးႀကီးေသာသေဘာသဘာဝတခုပင္ ျဖစ္သည္။ (culture ဆိုသည့္ concept နွင့္ ယွဥ္စဥ္းစားပါ)။ ဆိုလိုရင္းမွာ အက္သနစ္လူအုပ္စုတစ္စု၏အျပဳအမူ၊ အေလ့အထမ်ားသည္ အၿမဲထာဝရတည္ၿမဲေနသည္မဟုတ္။ လူမႈေရးပညာရွင္ Stuart Hall အရဆိုရလွ်င္ Ethnic identity ဆိုသည္မွာ ျဖစ္တည္ျခင္း “being” သာမဟုတ္၊ ျဖစ္လာျခင္း “becoming” လည္းျဖစ္သည္။ အိုင္တန္တတီ မ်ားသည္ အၿမဲတရားေသမဟုတ္ေၾကာင္း၊ အုပ္စုတစ္စုကိုသတ္မွတ္သည့္ သတ္မွတ္ခ်က္မ်ားသည္အၿမဲေျပာင္းလဲေနေၾကာင္း၊ အုပ္စုတြင္းရွိ လူမ်ားကလည္း ဓေလ့မ်ားအျပဳအမူမ်ားေျပာင္းလဲေၾကာင္း ကခ်င္လူမ်ိဳးအေၾကာင္းေလ့လာသည့္ Edmond Leach က ၁၉၅ဝ ကတည္း  ကေထာက္ျပၿပီးျဖစ္သည္။ ခ်င္းနွင့္ကယားလူမ်ိဳးအေၾကာင္းေလ့လာသည့္ Dr. FK Lehman (aka) Chit Hlaing ကလည္း ၁၉၇ဝ အတြင္းက အလားတူေထာက္ျပၿပီးျဖစ္သည္ (FK Lehman နွင့္ Edmond Leach ရာနႈန္းျပည့္သေဘာမတူၾကေသာ္လည္း ဓေလ့မ်ားလကၡဏာ မ်ားေျပာင္းလဲသည့္အခ်က္ကို နွစ္ေယာက္လံုးေထာက္ျပသည္)။ ထို႔ေၾကာင့္ အေျခအေနအရေျပာင္းလဲသြားရသည္ကို လိမ္သည္ညာသည္ လည္းေကာင္း၊ မစစ္ေတာ့ဟုလည္းေကာင္းသတ္မွတ္၍မရပါ။ ထိုင္းေရာက္ေနသည့္ရွမ္းမ်ားအား ရွမ္းအစစ္မဟုတ္ေတာ့၍ ျမန္မာနိုင္ငံမွရွမ္းဟု မသတ္မွတ္ေတာ့ပဲ ျမန္မာနိုင္ငံသားမေပးေတာ့ဟုခြဲျခားမရပါ။ အေျခအေနနွင့္ အခ်ိန္ေျပာင္းလဲလာျခင္းအရ ေန႔စဥ္ျပဳမႈလိုက္စားမႈမ်ား လည္းေျပာင္းလဲလ်က္ရွိရာ အုပ္စုတစ္စုအားဤသို႔ျဖစ္သည္၊ ဤသို႔ရွိရမည္ဆိုကာ တရားေသသတ္မွတ္ျခင္းသည္ မွားယြင္းသည္။ ျဖစ္လာျခင္း (သို႔)“ျဖစ္စဥ္” ကိုလွ်စ္လွ်ဴရႈၿပီး ဤတိုင္းရင္းသားသည္ ဤသို႔ဤမည္ျဖစ္သည္ဟုတရားေသမွတ္ယူေထာက္ျပေသာ သုေတသန သည္ ေခတ္ပညာရွင္မ်ားလက္မခံနိုင္ေတာ့သည့္ Essentialist study ျဖစ္သည္။ - Social Construction အက္သနစ္သည္ Social construction ျဖစ္သည့္အတြက္ အုပ္စုတစ္စု၏အမည္မွအစ အစစအရာရာတိုင္းသည္ ကံယကံရွင္မ်ားကိုယ္တိုင္ဖန္တီးထားျခင္း (နွင့္/သို႔) ျပင္ပမွ အဓမၼညြန္းျခင္း(နွင့္/သို႔) ကံယကံရွင္မ်ားကိုယ္တိုင္ဆန္႔က်င္ျခင္း၊ ျပင္ဆင္ျခင္းျဖစ္သည္။ ဥပမာ အက္သနစ္အမည္ျဖစ္သည့္ ရွမ္း(သို႔)သွ်မ္းမွာ ယခင့္ယခင္ကမရွိခဲ့ပါ။ ရွမ္းမ်ားက ယခုထက္ထိ သူတို႔ကိုယ္သူတို႔ တိုင္း (Tai)ဟုေခၚသည္။ ရွမ္းျပည္ကို မံုးတိုင္းဟုေခၚသည္။ ကိုလိုနီေခတ္ပတ္ဝန္းက်င္တြင္ ရွမ္းမ်ားနွင့္ လူမ်ိဳးခ်င္းနီးစပ္သည့္ တိုင္းလူမ်ိဳးမ်ားေနထိုင္သည့္ စယမ္ (Siam) - ယခုထိုင္းနိုင္ငံ-ကိုအေျချပဳၿပီး စယမ္ - စယမ္ဆိုရာမွ တျဖည္းျဖည္းေျပာင္းလဲလာကာ Shan (သွ်မ္း)ဆိုၿပီး ျဖစ္လာသည္။ ပတ္ကေညာမွ ကရင္၊ ကယားလီမွကယားမွ ယခု ကရင္နီ (Karenni)၊ ဂ်ိမ္းေဖာ္အုပ္စုတစုမွအစခ်ီၿပီး ကခ်င္စသည့္အမည္မ်ားျဖစ္လာသည္။ ဘာသာစကားဆိုလွ်င္လည္း ယခင္က ကရင္နီ စာေပမရွိခဲ့ေသာ္လည္း ယခု ကရင္နီဘာသာစာေပအသစ္ကို ၂ဝ၁၁ တြင္ ကြယ္လြန္သြားသည့္ ကရင္နီေခါင္းေဆာင္ေဟာင္း ထယ္ဗူးဖဲက တီထြင္ခဲ့သည္။ သို႔ရွိရာ အုပ္စုနာမည္အပါအဝင္ အျခားအရာမ်ားေျပာင္းလဲျခင္းနွင့္ပတ္သက္ၿပီး အမွားအမွန္၊ ယခင္ရွိ/မရွိ စသည့္အျငင္းပြား ခ်က္မ်ားသည္ social construction သေဘာသေဘာဝကိုသတိမမူပဲ ျငင္းခုန္ေနျခင္းျဖစ္သည္။ တိုင္းရင္းသားအုပ္စုမ်ားခြဲရာတြင္လည္း နာမည္တစ္မ်ိဳးျဖင့္လူမ်ိဳးငယ္တခုသည္ လူမ်ိဳးႀကီးတစ္ခုေအာက္တြင္ပါသည္စသျဖင့္ေရးသားၾကသည္ (ဥပမာ ဓနုနွင့္ရွမ္းကို ရွမ္းလူမ်ိဳးေအာက္တြင္ထည့္ထားသည္ကို ဘုရားေပးအမွန္တရားကဲ့သို႔ယူဆၾကသည္)။ အမွန္မွာ ရွမ္းနွင့္ဓနုသည္ လူမ်ိဳးမတူသကဲ့သို႔ ဘာသာစကားလည္းမတူပါ။ သို႔ေသာ္ ဓနုမ်ားသည္ “ရွမ္းလူမ်ိဳး”ေအာက္ေရာက္ေနသည္။ ထိုသို႔ထည့္ထားျခင္းသည္ တရားေသအမွန္တရား အရွိတရားမဟုတ္ပါ။ စစ္တမ္းေကာက္သူမ်ား အစိုရမ်ားက စစ္တမ္းေကာက္ခ်ိန္က သူ႔ရည္ရြယ္ခ်က္၊ သူ႔စနစ္၊ သူ႔နားလည္မႈအရ မွတ္တမ္း တင္ထားျခင္း၊ သတ္မွတ္ထားျခင္း၊ စစ္တမ္းေကာက္ထားျခင္းျဖစ္ရာ မွားခ်င္မွားေနေပမည္။ ျမန္မာနိုင္ငံရွိတိုင္းရင္းသားမ်ားအုပ္စုခြဲျခင္းကို ျမန္မာ အစိုးရခ်ည္း စိတ္ထင္ရာခြဲထားသည္မဟုတ္။ ကိုလိုနီေခတ္ကပင္ ကိုလိုနီအရာရွိမ်ား၊ ခရီးသြားမနုသေဗဒပညာရွင္ဆိုသူမ်ားက သူတို႔ နားလည္သည့္အတိုင္း၊ အဂၤလိပ္အစိုးရအတြက္ေလ့လာ အုပ္စုခြဲသြားျခင္းျဖစ္ၿပီး ဦးေနဝင္းလက္ထက္မွ ျပန္လည္အုပ္စုထပ္ခြဲျခင္းျဖစ္သည္။ အုပ္စုခြဲမႈ နွစ္မ်ိဳးလံုးတြင္ ေလ့လာသူမ်ားက သူတို႔စိတ္တိုင္းက်ေလ့လာဆံုးျဖတ္ခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။ ေဒသခံလူမ်ိဳးစုမ်ားကို တိုင္ပင္ျခင္း၊ ေဆြးေႏြးျခင္း၊ ဆႏၵေကာက္ခံျခင္းအလ်ဥ္းမရွိခဲ့။ သူတို႔အျမင္အတိုင္း“သြတ္သြင္း”ခဲ့ၾကျခင္းျဖစ္သည္။ ထိုစစ္တမ္းမ်ားတြင္ လူမ်ိဳးႀကီးတခုေအာက္ေရာက္ေနေသာလူမ်ိဳးတခုသည္ ထိုလူမ်ိဳးႀကီးနွင့္ အုပ္စုခ်င္းလူမ်ိဳးခ်င္း ဘာသာစကားခ်င္းတူခ်င္မွတူမည္။ စစ္တမ္းတြင္ နာမည္တမ်ိဳးမ်ိဳးျဖင့္ေရးထားေသာလူမ်ိဳးသည္ အမွန္တကယ္ဟုတ္ခ်င္မွဟုတ္မည္။ စစ္တမ္းတြင္က်န္ခဲ့ေသာ (သို႔)ခ်န္ခဲ့ေသာလူမ်ိဳးသည္လည္း တိုင္းျပည္နွင့္မသက္ဆိုင္ဟု တန္းၿပီးယူဆ၍မရ။ ဆိုလိုရင္းမွာ တိုင္းရင္းသားသည္ social construction ျဖစ္သကဲ့သို႔ အုပ္စုခြဲျခင္းသည္လည္း social construction ျဖစ္သည္။ ဘုရားေပးက်မ္းေပး ပေဝဏသီ သမိုင္းေပးအမွန္တရား အရွိတရားမဟုတ္။ လူမႈေရးသိပၸံသုေတသနမ်ားသည္ ဤကဲ့သို႔ေသာျဖစ္စဉ္မ်ားကို စမ္းစစ္ရမည္ျဖစ္သည္။

-Ethnic Vs. Indigenous အက္သနစ္သည္ Indigenous (မူရင္းဌာေနလူမ်ိဳး)နွင့္ကြာသည္။ ကေနဒါနိုင္ငံတြင္ Red Indian (သို႔) Native Canadian (သို႔) First Nations ဟုေခၚေသာလူမ်ိဳးမ်ားသည္ Native (သို႔) Indigenous (မူရင္းဌာေနလူမ်ိဳး)မ်ားျဖစ္သည္။ “ျဖစ္သည္”ဟု ဆိုျခင္းထက္ “သတ္မွတ္သည္”ဟုဆိုပါကပိုမွန္မည္။ နွစ္ေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာကတည္းက ကေနဒါတြင္ေနထိုင္ေနသူမ်ားျဖစ္သည့္အတြက္ မူရင္းဌာေနလူမ်ိဳးဟုသတ္မွတ္ထားျခင္းျဖစ္သည္။ ေနာက္ပိုင္းမွ ဝင္ေရာက္လာသည့္ဗီယက္နမ္၊ ျမန္မာ၊ အာရဗ္၊ တရုတ္၊ ကိုးရီးယား၊ အီသီယိုးပီးယန္း စသျဖင့္တို႔ကို အက္သနစ္ဟုေခၚသည္။ ဘာသာ၊ စကား၊ ဓေလ့နွင့္လူစုလူေဝျဖင့္ရွိေနျခင္းေၾကာင့္ အက္စနစ္ဟုသတ္မွတ္ ထားသည္။ Ethnic Communities of Canada ေခါင္းစဥ္ေအာက္တြင္ အိုင္းရစ္၊ တရုတ္၊ ဗီယက္နမ္စသျဖင့္ပါဝင္သည္။ (ဥပမာ ကေနဒါအစိုးရ အင္တာနက္ စာမ်က္နွာကိုၾကည့္နိုင္သည္။ http://www.statcan.gc.ca/bsolc/olc-cel/olc-cel?catno=89-621-X&CHROPG=1&lang=eng)။ ထိုလင့္ခ္တြင္ေဖာ္ျပထားေသာ ကိုးရီးယား၊ ဗီယက္နန္စသည့္လူစုမ်ားမွာ မူရင္းဌာေနလူမ်ိဳးမ်ားမဟုတ္ပဲ၊ အက္သနစ္ေတြျဖစ္ၿပီး နိုင္ငံသားစည္းကမ္းနွင့္ညီပါက နိုင္ငံသားျဖစ္ခြင့္ရွိၿပီး နိုင္ငံသားအခြင့္အေရးအျပည့္အဝရၾကသည္။ အင္တီးဂ်ီးနက္စ္ဟု သတ္မွတ္ျခင္းသည္လည္း ဘုရားေပးက်မ္းေပးမဟုတ္။ ျပသနာမရွိမဟုတ္။ ျငင္းခုန္နိုင္ေသာကိစၥျဖစ္သည္။ လူအုပ္စုတစ္စုသည္ ေနရာေဒသ တစ္ခုတြင္အခ်ိန္ၾကာရွည္စြာေနထိုင္လာၿပီး သူတို႔သည္အင္တီးဂ်ီးနက္စ္ျဖစ္ၿပီး အျခားအုပ္စုတစ္စု၏အင္တီးဂ်ီးနက္စ္ျဖစ္မႈကိုဆန္႔က်င္ေကာင္း ဆန္႔က်င္လိမ့္မည္။ သို႔ရွိရာ အုပ္စုတစုအင္တီးဂ်ီးနက္စ္ဟုတ္သည္/မဟုတ္သည္ဆိုသည္မွာ စင္ၿပိဳင္ေတာင္းဆိုရုန္းကန္မႈျဖစ္သည္။ သို႔ေသာ္ လူမႈေရးသိပၸံသုေတသနျပဳသူမ်ားသတိျပဳရမည္မွာ အာဒမ္နွင့္ေအဝမွ လူသားမ်ားဆင္းသက္လာသည္ဟူသည့္ဘာသာေရးအယူဝါဒကို လက္ခံသည္ျဖစ္ေစ၊ ဒါဝင္၏ Evaluation theory ကိုလက္ခံသည္ျဖစ္ေစ လူသားမ်ားသည္ တေနေနရာမွ လက္ရွိေနရာသို႔ေရြ႔ေျပာင္းလာ ၾကျခင္းျဖစ္သည္။ ေျမေအာက္မွထိုးထြက္လာျခင္းမဟုတ္၊ ေကာင္းကင္မွ ဆင္းလာျခင္းမဟုတ္။ အုပ္စုတိုင္းသည္ သမိုင္းတခ်ိန္ခ်ိန္တြင္ ေဒသ တခုခုသို႔ေရႊ႔ေျပာင္းလာသည့္ migrant group မ်ားျဖစ္ရာ အင္တီးဂ်ီးနက္စ္ျဖစ္/မျဖစ္ဆိုသည့္အခ်က္မွာလည္း အုပ္စုေပၚမူတည္ၿပီး၊ အခ်ိန္အခါေပၚမူတည္ၿပီး ျငင္းခုန္ရနိုင္သည္။ သို႔ရွိရာ သုေတသနျပဳသူမ်ားအေနျဖင့္ အုပ္စုတစ္စုအားေထာက္ခံၿပီး အျခားအုပ္စုအားဆန္႔ က်င္ျခင္းမ်ိဳးကိုေရွာင္ရန္အေရးႀကီးသည္။ သုေတသနျပဳစုရာတြင္ အုပ္စုတစ္စုစုဖက္မွရပ္တည္ျခင္းထက္ ထိုအုပ္စုမ်ား မူရင္းဌာေနလူမ်ိဳးအျဖစ္ အသိအမွတ္ျပဳရန္ မည္သို႔မည္ပံုလႈပ္ရွားေတာင္းဆိုသည္၊ စဥ္းစားသည္၊ သက္ေသထူသည္ စသည့္ကိစၥရပ္နွင့္ျဖစ္စဉ္တို႔ကို ဓမၼဒိဌာန္က်စြာ မွ်မွ်တတေလ့လာတင္ျပရန္လိုသည္။ အထူးသျဖင့္ Critical social science သုေတသနျပဳလိုသူမ်ားအေနျဖင့္ သိၿပီးသားဗဟုသုတမ်ား၊ နားလည္မႈမ်ား၊ အခ်က္အလက္မ်ားကို problematize (or) unsettle ၿပီး လူတိုင္းအတြက္ လူမႈေရးတရားမွ်တမႈ (social justice) နွင့္ progressive change ကို ေရွးရႈၿပီး နားလည္မႈအသစ္၊ ရွင္းလင္းခ်က္အသစ္မ်ားကို ရွာေဖြေဖာ္ ထုတ္ တင္ျပနိုင္ရမည္။

စိုင္းလတ္
PhD Candidate - Geography (Human Geography), Simon Fraser University
MA Geography (Human Geography), York University
BA (Hon) International Development Studies, York University